Winterslaap

,,Kijk, dit is de werkkast met bacteriën die in het lopend onderzoek worden gebruikt. Deze kast wordt op 12 graden Celsius gehouden, niet erg koud dus. De bacteriën groeien dan niet hard meer, maar blijven wel in leven”, legt Jannie Gruwel uit, terwijl ze een aantal ondiepe laden vol reageerbuizen uit een koelkast trekt. Gruwel is als analiste belast met het overenten, vriesdrogen en invriezen van de honderden bacteriestammen. ,,Als je bacteriën voor lange tijd wilt bewaren geldt: hoe kouder hoe beter. Bij 12 graden kun je cultures een paar weken bewaren. We hebben ook vriezers van -80 graden waarin cultures een tot twee jaar bewaard kunnen worden.”

Voor de echt lange conservatie dient invriezen in vloeibaar stikstof. Op een temperatuur van -196 graden blijven de ampullen met bacteriën meer dan twintig jaar goed. Een nadeel is dat de stikstof verdampt en dus steeds vervangen moet worden, wat duur is. Daarnaast is het werken met vloeibare stikstof niet ongevaarlijk. Soms, als oude ampullen niet goed afgesloten waren, kon er stikstof inkomen. Werden de ampullen ontdooid, dan zette de stikstof zo snel uit dat ze ontploften. ,,We werken daarom met handschoenen, veiligheidsbrillen en labjassen”, zegt Gruwel.

Vanwege de prijs en het gevaar van stikstof wordt binnenkort overgeschakeld op een nieuwe vrieskist, de koudst mogelijke die er op het moment bestaat: -135 graden.

Om te voorkomen dat de bacteriën bij extreem lage temperaturen sterven, wordt glycerol of DMSO aan het medium toegevoegd. Deze stoffen voorkomen dat de kleine ijskristalletjes die bij het invriezen ontstaan de celwanden kapotprikken. ,,Die ijskristallen zijn ook het grote probleem bij het invriezen van grotere organismen, zoals mensen”, volgens Gruwel. Geen diepgevroren lichamen te vinden dus, tussen de vele buisjes. Ook geen ingevroren bevruchte eicellen van wetenschappers die hun loopbaan nog niet voor een kind willen opschorten trouwens, verklaart Gruwel desgevraagd. Alleen maar bacteriën, van marine-bacteriën tot zwavelminnende of lichtgevende. Diep in winterslaap tot Gruwel ze ooit weer in een warm waterbadje wekt.

Je zou het niet altijd zeggen, maar koelkasten hebben primair de taak om hun inhoud bacterie- en schimmelvrij te houden. Wanneer het Kluyver Laboratorium enkele koelkasten en vriezers opent, blijken ze echter ook bruikbaar voor het omgekeerde doel: zoveel mogelijk verschillende micro-organismen verzamelen en conserveren. ,,Kijk, dit is de werkkast met bacteriën die in het lopend onderzoek worden gebruikt. Deze kast wordt op 12 graden Celsius gehouden, niet erg koud dus. De bacteriën groeien dan niet hard meer, maar blijven wel in leven”, legt Jannie Gruwel uit, terwijl ze een aantal ondiepe laden vol reageerbuizen uit een koelkast trekt. Gruwel is als analiste belast met het overenten, vriesdrogen en invriezen van de honderden bacteriestammen. ,,Als je bacteriën voor lange tijd wilt bewaren geldt: hoe kouder hoe beter. Bij 12 graden kun je cultures een paar weken bewaren. We hebben ook vriezers van -80 graden waarin cultures een tot twee jaar bewaard kunnen worden.”

Voor de echt lange conservatie dient invriezen in vloeibaar stikstof. Op een temperatuur van -196 graden blijven de ampullen met bacteriën meer dan twintig jaar goed. Een nadeel is dat de stikstof verdampt en dus steeds vervangen moet worden, wat duur is. Daarnaast is het werken met vloeibare stikstof niet ongevaarlijk. Soms, als oude ampullen niet goed afgesloten waren, kon er stikstof inkomen. Werden de ampullen ontdooid, dan zette de stikstof zo snel uit dat ze ontploften. ,,We werken daarom met handschoenen, veiligheidsbrillen en labjassen”, zegt Gruwel.

Vanwege de prijs en het gevaar van stikstof wordt binnenkort overgeschakeld op een nieuwe vrieskist, de koudst mogelijke die er op het moment bestaat: -135 graden.

Om te voorkomen dat de bacteriën bij extreem lage temperaturen sterven, wordt glycerol of DMSO aan het medium toegevoegd. Deze stoffen voorkomen dat de kleine ijskristalletjes die bij het invriezen ontstaan de celwanden kapotprikken. ,,Die ijskristallen zijn ook het grote probleem bij het invriezen van grotere organismen, zoals mensen”, volgens Gruwel. Geen diepgevroren lichamen te vinden dus, tussen de vele buisjes. Ook geen ingevroren bevruchte eicellen van wetenschappers die hun loopbaan nog niet voor een kind willen opschorten trouwens, verklaart Gruwel desgevraagd. Alleen maar bacteriën, van marine-bacteriën tot zwavelminnende of lichtgevende. Diep in winterslaap tot Gruwel ze ooit weer in een warm waterbadje wekt.