Al sinds september wordt Australië geteisterd door bosbranden. Is dit het gevolg van klimaatverandering? Delta vraagt het aan wetenschappers van de TU Delft en het KNMI.
De aswolken als gevolg van de bosbranden hangen boven het Operagebouw in Sydney. (Foto: Pxhere)
Het Australische Meteorologisch Instituut waarschuwde in 2014 al in een rapport dat de verhoogde temperaturen als gevolg van klimaatverandering zouden leiden tot minder regen en meer bosbranden. In Australië is op dit moment een gebied zo groot als twee keer Nederland in vlammen opgegaan. Volgens NRC Handelsblad is bij de branden 350 miljoen ton CO2 vrijgekomen, dat istwee keer de jaarlijkse CO2-productie van Nederland.
“De CO2-uitstoot van de bosbranden is ruim één procent van de jaarlijkse wereldwijde CO2-productie,” zegt Jos de Laat, klimaatwetenschapper bij het Koninklijke Nederlandse Meteorologisch Instituut (KNMI). “Deze hoeveelheid zal geen groot effect hebben op het klimaat.”
“Ook is de CO2-uitstoot van de bosbranden tijdelijk,” zegt professor Herman Russchenberg, klimaatwetenschapper aan de TU Delft. “Het bos zal na de branden weer aangroeien. En een groeiend bos neemt CO2 op. Het duurt alleen ongeveer 20 jaar voor een bos herstelt van een bosbrand, afhankelijk van het soort boom.”
Bosbrandwolken
De impact van CO2-uitstoot is volgens De Laat en Russchenberg dus klein, maar hetzelfde kan niet worden gezegd van het weer. Volgens Russchenberg kan het lokale weer bepaald worden door de bosbranden. Een brandend bos heeft zuurstof nodig. De sterke opwaartse stroom van hitte moet worden opgevuld door lucht van de zijkanten. Daardoor gaat het harder waaien.
Het werkt als een schoorsteen: de hete rook stijgt op, en de lucht die het aanzuigt vanaf het land wakkert het vuur aan. (Illustratie: Sija van den Beukel)De Laat legt het als volgt uit: “Het werkt als een schoorsteen, de hete rook stijgt op, en de lucht die het aanzuigt vanaf het land wakkert het vuur aan.” “De rook, as en stof in de lucht veroorzaken onweerswolken”, voegt Russchenberg toe. De Laat: “Dit zijn geen gewone wolken. Omdat ze zoveel deeltjes bevatten is er te weinig water om te condenseren en druppels te vormen die zwaar genoeg zijn om te vallen. Onweer uit deze wolken is wel mogelijk.”
Deze wolken zijn zo groot dat ze hun eigen weer genereren. Als de wolken naar Nieuw-Zeeland drijven dan zal de temperatuur daar dalen omdat ze de zon tegenhouden. De Laat: “In 2017 hadden we hetzelfde in Nederland. Op een dag dat de weersvoorspelling zonnig en warm was, dreven bosbrandwolken uit Portugal over en was het de hele dag bewolkt. De temperatuur zakte een aantal graden.”
“De as en stofdeeltjes bereiken snel grote hoogte.” zegt De Laat. “In het geval van de Australische bosbranden komen ze wel tot 15 kilometer hoogte. Dat is boven onze atmosfeer, daar waar ons weer wordt bepaald. In de stratosfeer kunnen de deeltjes lang rond blijven zwerven. Dat heeft een koelend effect op het aardoppervlak omdat ze zonlicht opnemen. Dit verschijnsel zien we ook bij een grote vulkaanuitbarsting.”
Gletsjers Nieuw-Zeeland bedekt met as
As van de bosbranden wordt over de Tasmaanse zee getransporteerd en belandt op de gletsjers en sneeuwtoppen van Nieuw-Zeeland. De sneeuw kleurt dan bruin, waardoor het zonlicht minder wordt gereflecteerd en het ijs eerder smelt.
Professor Andrew Mackintosh, hoofd van het departement aarde, atmosfeer en milieu aan de Monash University in Melbourne doet al bijna twee decennia onderzoek naar de gletsjers van Nieuw-Zeeland. In de Guardian geeft hij een schatting van een versnelde gletsjersmelting van 20 tot 30 procent in dit seizoen.
De impact van de as zal waarschijnlijk niet langer zijn dan een jaar, zegt Machkintosh, maar als Australië geteisterd blijft worden door extreme droogte en bosbranden, “zal het een van de factoren zijn die de afbraak van gletsjers in Nieuw-Zeeland doet versnellen”.
Indische oceaan
Wat ontbreekt in de discussie over de bosbranden is volgens De Laat dat de droogte in Australië eens in de zoveel tijd extremer is dan in andere jaren. “Deze droogte heeft alles te maken met de zeewatertemperatuur in de Indische Oceaan”, zegt hij. “De westkant van de Indische oceaan is nu bovengemiddeld warm en de oostkant is bovengemiddeld koeler. Dit veroorzaakt de extreme droogte in Australië. Deze extreme temperatuurverschillen in de Indische Oceaan komen elke 10 tot 20 jaar voor. Het blijkt dat in die jaren de bosbranden in Australië heftiger zijn dan normaal.”
Hij verwacht daarom niet dat de bosbranden volgend jaar weer zo extreem zullen zijn. “Daarbij moet gezegd worden dat er indicaties zijn dat dit patroon in de Indische oceaan in de toekomst vaker zal optreden dan voorheen.”
Of bosbranden nu wel of niet veroorzaakt worden door klimaatverandering, is moeilijk te zeggen. Wel ziet Russchenberg de bosbranden als een waarschuwing: “De enige manier om de toenemende ernst van bosbranden in Australië tegen te gaan, is het voorkomen van temperatuurstijging en dus het verminderen van de CO2-uitstoot.” Australië heeft nog steeds een van de hoogste CO2-emissies per persoon – twee keer zoveel als in Europa en vergelijkbaar met de Verenigde Staten en Canada. De laatste regeringen hadden meer klimaatsceptici. “Het is natuurlijk niet zo dat als we de CO2-uitstoot verminderen, er volgend jaar geen bosbranden meer zullen zijn. Maar laat de bosbranden een waarschuwing zijn om klimaatverandering serieus te nemen en actie te nemen. Zo kunnen we op de lange termijn een veilige situatie creëren”, besluit Russchenberg.
Blussen met zeewater
Voor het blussen van de branden die dichtbij de kust woeden wordt vaak zeewater gebruikt. Wat voor consequenties heeft dat voor de ecologie?
Deze blusmethode, waarbij helikopters boven zee hangen en met lange slangen zeewater opzuigen, wordt vaak toegepast bij bosbranden in Californië. “In noodgevallen kun je dit doen, maar het gevolg is dat de vegetatie eerst zal verpieteren en daarna meer tijd nodig heeft om weer optimaal te groeien”, zegt emeritus hoogleraar hydrologie prof.dr.ir. Huub Savenije. “Vaak is blussen met zeewater niet verstandig. Het zout brengt schade toe aan gewassen en aan het bos. Als het gebied goed gedraineerd is – als er veel hellingen zijn – kun je ervan uitgaan dat het zoute water later weer uitloogt, maar op vlakkere terreinen kan dat zout nog lang blijven zitten.”
In Australië is de ecologische schade aan het milieu als gevolg van zout bluswater veel geringer, aldus Savenije. “De eucalyptusbomen die daar groeien kunnen goed tegen zout. Ze wortelen heel diep, tot ze het grondwater bereiken. Het grondwater in Australië is al vrij zout.”
Savenije spendeerde enkele jaren geleden een half jaar aan een sabbatical in Perth, in het westen van het land. Hij is verliefd geworden op eucalyptusbomen. “Ik ben gehecht geraakt aan de geur van de eucalyptusolie. Het is deze olie die ervoor zorgt dat bosbranden zo hevig kunnen woeden in dat land. De olie is zeer brandbaar. Het zit ook in de schors. De bodem is daarmee bezaaid. Zonder branden kunnen de bomen niet gedijen. De zaden van de Eucalyptus ontkiemen namelijk pas nadat er vuur overheen is gegaan.”
In Afrika zijn eucalyptusbomen exoten en volgens hem vaak schadelijk omdat ze niet in het milieu passen. Ze zijn geplant omdat ze snel groeien en mooi hout opleveren. Maar ze putten de beekjes uit doordat ze met hun diepe wortels de grondwaterreservoirs uitputten. “In Afrika heb ik daarom een hekel aan die bomen. Maar in Australië vind ik ze geweldig.” (Tomas van Dijk)
Heb je een vraag of opmerking over dit artikel?
delta@tudelft.nl
Comments are closed.