Waarom geruchten gedijen op sociale media (en hoe ze tegen te gaan)

Socialemediaplatformen voegen verschillende nieuwe functies aan communicatie toe, zoals anonimiteit en aanbevelingen voor inhoud, maar deze zijn niet zonder schadelijke bijwerkingen. “Socialemediaplatformen zijn een geweldige omgeving voor geruchten,” zegt Amir Fard, promovendus van de faculteit TBM.

Hoe floreren geruchten in het tijdperk van sociale media? En wat is de verantwoordelijkheid van de techbedrijven die deze sociale media hosten?

Waarom doe je onderzoek naar geruchten? 
“Ik dacht altijd dat geruchten vooral voorkwamen als een soort marketingstrategie voordat een product op de markt komt. Maar tijdens het brexitreferendum en de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 zagen we dat de wereld door de ene geruchtengolf na de andere werd overspoeld. Dit veranderde mijn kijk op dit fenomeen en ik besefte hoe groot de gevolgen van het verspreiden van geruchten konden zijn.”

Hoe groot kunnen die gevolgen zijn? 
“In 2013 werd het Twitteraccount van het Amerikaanse nieuwsagentschap Associated Press gehackt. De hackers tweetten dat de Amerikaanse president gewond was geraakt door explosies in het Witte Huis. De valse tweet was maar een paar minuten in de lucht, maar dat was voldoende om miljarden dollars verlies op de aandelenmarkt te veroorzaken. Dit gebeurde in 2013, toen Twitter nog niet zo populair was als nu. Wat zou er gebeuren als er nu een dergelijk incident zou plaatsvinden?”

‘Geruchten worden gecreëerd om het onverklaarbare te verklaren’

Waardoor verspreidt een gerucht zich? 
“Een kenmerk van een gerucht is de oncontroleerbare verspreiding. De bedoelingen kunnen variëren: een politieke rivaal aanvallen met misinformatie, de theorie van de platte Aarde verdedigen door middel van complotten, enzovoort. Na een aantal verspreidingsrondes kunnen de geruchten niet meer onder controle worden gehouden door degenen die ze de wereld in hebben geholpen. Hun bestaan is geheel afhankelijk van de belangstelling en emotionele reactie van het publiek.

Om ervoor te zorgen dat de lezer reageert, hebben ze nog een andere eigenschap: rationalisatie of coping. Geruchten worden gecreëerd om het onverklaarbare te verklaren of om met een dreiging om te gaan. Deze dreiging kan psychologisch zijn, zoals angstzaaiende geruchten in een oorlog of andere moeilijke tijden. Zolang ze bij mensen deze emoties oproepen, zullen mensen naar een copingstrategie zoeken, waaronder het in stand houden van geruchten. Zo blijven geruchten zich verspreiden.”

Jij stelt dat je geruchten effectief kunt bestrijden door mensen ertegen te vaccineren. Hoe werkt dat precies? 
“De Universiteit van Cambridge had onlangs een project waarbij mensen werden ‘geïnjecteerd’ met een reeks afgezwakte geruchten. Het mechanisme is hetzelfde als bij een vaccinatie. Om te beginnen gaven ze de deelnemers overduidelijke geruchten en van tijd tot tijd schaalden ze het niveau van de geruchten op. Na afloop legden ze uit waarom het een gerucht was en hoe het werd gemaakt en verspreid.

Het vaccineren gaf veelbelovende resultaten, maar deze methode is redelijk nieuw en is nooit buiten het lab of de universiteit uitgevoerd. We hebben tijd nodig om kennis te verwerven en deze aanpak te begrijpen. Maar als het zover is, hoeven we de geruchten niet meer te bestrijden. Het is dan alsof we er automatisch tegen beschermd zijn.”

Over socialemediaplatformen zeg je dat die een flink aandeel hebben in het ontstaan en de verspreiding van geruchten. Hoe zit dat precies? 
“Vóór het internettijdperk waren de tv en de telefoon onze meest geavanceeerde communicatiemiddelen. Televisienetten zenden een boodschap uit naar vele ontvangers en via de telefoon kun je synchroon communiceren op afstand. Deze kenmerken – multicasting en gelijktijdigheid – gaan bij sociale media nu in één pakket samen en worden aan nieuwe communicatiefuncties gekoppeld.

De eerste is anonimiteit: je kunt een gebruikersaccount aanmaken met een nepprofiel. Een tweede is meer technologisch van aard: aanbevelingssystemen. Ik heb onderzoek gedaan naar aanbevelingssystemen op YouTube en zag hoe gebruikers in de richting van complotten kunnen worden gedreven, zelfs als ze met een neutraal onderwerp beginnen. Deze kenmerken komen samen en creëren zo een geweldige plaats voor het voeden van geruchten.”

‘Het helpt als je weet of je wel of niet met een mens te maken hebt’

Wat zouden socialemediabedrijven moeten doen? 
“Het probleem is dat YouTube en andere socialemediaplatformen zichzelf nog steeds als techbedrijf omschrijven, maar ze zijn echt meer dan dat. Het klopt dat ze beschikken over supergeavanceerde infrastructuren met technologie gebaseerd op machine learning, maar ze hebben veel invloed op de verspreiding van nieuws en informatie in de maatschappij. Ze hebben de neiging om de onaangename gevolgen te negeren, terwijl hun financiële gewin enorm is. Ze zouden gekwalificeerde mensen moeten inhuren om dit probleem van informatieverspreiding aan te pakken. Het zijn in wezen mediabedrijven en ze moeten de bijbehorende verantwoordelijkheden nemen.”

Kun je een voorbeeld geven van deze verantwoordelijkheden? 
“Een voorbeeld is sociale bots. Het bedrijf zou reacties en activiteiten moeten labelen als afkomstig van bots of mensen. Het helpt als je weet of je wel of niet met een mens te maken hebt. Er bestaan al veel onderzoeken waarbij Twitterbotaccounts worden opgespoord dus ik weet niet waarom de bedrijven dat nooit zelf hebben gedaan.”

Zijn er nog ontwikkelingen in verband met uw onderzoek? 
“Na afronding van mijn onderzoek werden twee dingen werkelijkheid. In een van de hoofdstukken gaf ik aan dat we exclusieve publicatieplaatsen voor misinformatie en geruchten nodig hebben om dit onderzoeksgebied vooruit te helpen en aantrekkelijker te maken. En toen startte er vorig jaar een uitstekend wetenschappelijk tijdschrift met de naam Misinformation Review met uitsluitend onderwerpen over misinformatie.

Het tweede betrof een van mijn stellingen dat socialemediaplatformen hun deuren zouden moeten openen voor onderzoekers en journalisten. Minder dan een maand geleden ontsloot Twitter zijn premium API (application programming interface) voor onderzoekers. We hebben nu toegang tot alle tweets van iedere datum, dus niet alleen tot die van de afgelopen zeven dagen. Ik ben heel blij met deze ontwikkelingen en wat die kunnen betekenen voor de toekomst van deze onderzoekslijn.”

• Amir Ebrahimi Fard deed een bachelor in software engineering en een master bedrijfskunde. Hij bestudeert geruchten en gedragsperspectieven. In zijn vrije tijd kijkt hij films, zijn favoriete films zijn de klassiekers Once Upon A Time in America en Wild Strawberries.
• Hij verdedigde zijn proefschrift, Countering Rumours in Online Social Media, op 9 maart, bij begeleiders professor Bartel van de Walle (UNU-MERIT, voorheen van de TPM-faculteit) en professor Dirk Helbing (ETH Zürich).

Rayan Suryadikara / Science Desk Intern