Tijdens de Tweede Wereldoorlog leefden er twee zielen in de boezem van de TU Delft. Aan de ene kant was de Technische Hoogeschool Delft (zoals de TU toen nog heette) de bakermat van het studentenprotest tegen de bezetters, aan de andere kant was nergens het aantal tekenaars van de ‘loyaliteitsverklaring’ zo hoog.
Delen
29/08/1939. Het Nederlandse leger mobiliseert. Ruim de helft van de 1700 TH-studenten wordt opgeroepen. Er wordt zelfs een speciale ‘TH-Compagnie’ gevormd. Het gebouw voor Weg- en Waterbouw dient als kazerne. 180 Dienstplichtigen kunnen er terecht. De bedoeling is dat ze als soldaat hun kandidaatsexamen halen en dan reserveofficier voor de genie worden. Voor de andere opgeroepenen organiseert de TH avondcolleges en -practica in een poging de studieschade te beperken. Slechts een handjevol studenten maakt daarvan gebruik.
02/05/1940. Rector J.A. Veraart (1886-1955, mijnrecht) bepleit bij het ministerie van defensie algemeen verlof voor Delftse studenten met als argument dat hoger technisch onderwijs het belang van de krijgsmacht dient. Antwoord zal hij niet meer krijgen.
10/05/1940. De TH-Compagnie wordt al op de eerste oorlogsdag ingezet om vliegveld Ypenburg te helpen terugveroveren op de Duitsers. Aanvankelijk lukt dat, maar drie studenten komen om. In de geïmproviseerde kazerne op het TH-terrein zitten driehonderd Duitsers gevangen; de TH-Compagnie bewaakt ze. Elders in het land sneuvelen nog drie Delftse studenten.
12/05/1940. Rector Veraart, die zeer sterk anti-Duits is en zelfs al een proces wegens belediging van het ‘bevriende staatshoofd’ Hitler aan zijn broek had, vlucht naar Engeland. De scheikundige C.J. van Nieuwenburg (1889-1985) volgt hem op. “Laat ons niet bij de pakken neerzitten”, zegt hij. Hij voorziet een bloeiperiode van de technische wetenschap.
16/05/1940. Twee dagen na de capitulatie wordt de hele TH-Compagnie gevangen gezet in Rotterdam. De volgende dag worden de studenten alweer vrijgelaten om ‘meteen de studie te hervatten’. Op de TH worden twaalfhonderd vluchtelingen uit het platgebombardeerde Rotterdam ondergebracht. De Wehrmacht vordert een aantal andere gebouwen.
01/07/1940. Alsof er niets aan de hand is, begint de TH Delft met een reorganisatie. Het bestuur moet centraler. De ambtstermijn van de rector moet worden verlengd van één naar vijf jaar en de curatoren dragen hun bevoegdheid over aan één gedelegeerd curator. Alleen het laatste zal gebeuren.
06/09/1940. Vrijwel alle Nederlanders vullen de ‘ariërverklaring’ in. Zelfs de Hoge Raad, onder voorzitterschap van de joodse mr. L.E. Visser, heeft daartegen geen bezwaar. Alleen een aantal Leidse hoogleraren overweegt collectief te weigeren.
J. Goudriaan (1893-1974), de president-directeur van de NS en bijzonder hoogleraar in Delft en Rotterdam, wordt gearresteerd.
De ‘Rústungsinspektion in den Niederlanden’ vraagt om twaalf pas afgestudeerde ingenieurs in werktuig- en scheepsbouw. Rector en assessoren adviseren een advertentie te plaatsen in De Ingenieur.
04/10/1940. Het eerste nummer van het illegale landelijke blad De Geus verschijnt. Het zal de hele oorlog door de spreekbuis van het studentenverzet zijn.
19/10/1940. Van de 2400 Leidse studenten ondertekenen 1700 een ‘verzoekschrift’ aan de bezetter om geen joodse hoogleraren te ontslaan.
13/11/1940. De nieuwe ambtenareneed wordt ingevoerd.
22/11/1940. Alle joden in overheidsdienst worden geschorst. De president-curator stelt de betrokken Delftenaren persoonlijk op de hoogte: de hoogleraren Waterman, Josephus Jitta en Van Dantzig, privaatdocente Biegel, en assistent Schulz.
23/11/1940. Veel studenten zijn naar het zaterdagochtendcollege van prof.mr. A.C. Josephus Jitta gekomen, in de verwachting dat het zijn afscheidscollege zal worden. Ze zijn al te laat. Er hangt alleen een bordje dat het college is afgelast. De 27-jarige Frans van Hasselt, voorzitter van de studievereniging Practische Studie, getuigt in een geïmproviseerde toespraak van de ‘ontzetting en diepe droefheid’ onder de studenten. Ter plekke wordt besloten tot een demonstratieve collegestaking, de maandag erop.
24/11/1940. Rector Van Nieuwenburg ontbiedt voorzitter Theo de Beaufort en bestuurslid Hans Schlösser van de Centrale Commissie voor Studiebelangen in een poging de studentenstaking te voorkomen. Ze weigeren, daartoe in het geheim aangezet door geodesiehoogleraar en naoorlogse PvdA-premier Schermerhorn.
25/11/1940. De collegestaking is een groot succes. Het is het eerste universitaire protest in Nederland. De nerveuze Duitsers sturen de marechaussee naar Delft, maar die treft alleen uitgestorven gebouwen aan.
26/11/1940. Een dag na Delft staken ook de Leidse studenten, na het beroemde college van Cleveringa over zijn verwijderde collega Meyers.
Op bevel van de Duitsers worden het onderwijs en de examens in Delft en Leiden voor onbepaalde tijd stilgelegd.
De Delftse hoogleraar octrooirecht J. van Laan laat zich benoemen tot voorzitter van de Hoge Raad, als opvolger van de joodse L.E. Visser.
27/11/1940. Utrechtse studenten overwegen een staking, maar zien daar na overleg met de rector van af.
18/12/1940. Het Delftsch Studenten Corps, Sanctus Virgilius en de Delftsche Studenten Bond worden ontbonden. De sociëteiten worden door de Sicherheitspolizei bezet. Nu er geen colleges meer zijn, en geen verenigingen, verlaten de meeste studenten Delft.
15/02/1941. Er wordt met ingang van het volgende studiejaar een numerus clausus afgekondigd voor studenten van geheel of gedeeltelijk joodse afkomst. Het komt neer op een stop voor joodse eerstejaars.
01/03/1941. Alle joden in overheidsdienst worden met onmiddellijke ingang ontslagen. Ze waren op 22 november al geschorst.
25/03/1941. Rector Van Nieuwenburg krijgt toestemming om de op 25 november gesloten TH weer te openen.
31/03/1941. De bibliotheek gaat weer open.
08/04/1941. De eerste senaatsvergadering sinds de sluiting. Rector Van Nieuwenburg zegt: “Ons parool moet zijn: de politiek buiten de muur van de TH houden.” Samen met de ambtelijk secretaris van curatoren Strick van Linschoten heeft hij inmiddels vervangers gevonden voor de weggevallen joodse docenten. Hij doet een oproep aan de hoogleraren om soepel te zijn tegenover de studenten. De meeste hoogleraren voelen daar niets voor. De collegestaking zien ze als uiting van jeugdige onbezonnenheid.
16/04/1941. De colleges beginnen weer. De nieuwe secretaris-generaal voor hoger onderwijs, de Amsterdamse hoogleraar Duits en nationaal-socialist J. van Dam, eist dat zes studenten voor een jaar worden geschorst wegens het dragen van oranje lintjes. Rector Van Nieuwenburg weet dat terug te brengen tot het lopend studiejaar. Een aantal anderen wordt berispt omdat ze tijdens college niet naast de NSB’er Alofs wilden zitten. Ter compensatie komt er een uniformverbod. Er lopen zo’n veertig NSB-studenten in Delft rond.
14/08/1941. Twee Delftse studenten, Jan van Blerkom en Charles Hugenholtz, liquideren de negentienjarige Hugo de Man, de verrader van verzetsgroepen rond de hoogleraren Mekel en Schoemaker.
24/08/1941. In het hele land is er een klopjacht op studenten na de liquidatie van de verrader Hugo de Man. Bij de vele arrestanten hoort Frans van Hasselt. De politie van Brummen in de Achterhoek pakt hem op bij zijn ouders thuis. Hij wordt opgesloten in het ‘Oranjehotel’ in Scheveningen. De hoofdverdachten ontkomen, maar overleven hun vluchtpogingen naar Engeland niet. Delft krijgt de reputatie van anti-Duits broeinest, het studentenverzet is er fel. De Sicherheitsdienst richt er een speciale afdeling ‘politieke politie’ op.
23/10/1941. Joden mogen niet langer lid zijn van ‘niet-commerciële’ verenigingen. Voor zover ze nog bestaan, heffen alle studentenverenigingen in het land zichzelf op. Studieverenigingen, met hun losse structuur, laten zichzelf doodbloeden.
20/12/1941. Het eerste nummer van De Oprechte Delftenaar verschijnt.
07/01/1942. De TH Delft krijgt een nieuwe president-curator, de in Delft afgestudeerde scheepsbouwkundige Van Dieren. Hij is NSB’er, zij het van de gematigde soort.
08/01/1942. Feestdag! De TH Delft bestaat precies honderd jaar. In verband met brandstofbesparing is de TH echter nog gesloten. Het feest zal daarom plaatsvinden op 22 januari.
12/01/1942. Secretaris-generaal Van Dam laat weten dat hij Van Nieuwenburg als rector kwijt wil. Hij verwijt hem niets te hebben gedaan tegen De Oprechte Delftenaar.
15/01/1942. Van Dam verbiedt het eeuwfeest van de TH Delft op de 22ste, tenzij de rector aftreedt.
23/02/1942. Rector Van Nieuwenburg neemt ontslag en wordt opgevolgd door de natuurkundige H.B. Dorgelo (1894-1961, na de oorlog rector van de TH Eindhoven).
25/02/1942. Op last van Van Dam wordt het uniformverbod opgeheven.
13/03/1942. Het uitgestelde eeuwfeest wordt gevierd met een receptie. Jarenlang had de TH gehoopt op deze dag een nieuwe aula in gebruik te kunnen nemen, maar die wens gaat voorlopig niet in vervulling. Wel bieden afgestudeerden een model aan van het door hoogleraar L.O. Wenckebach ontworpen beeld van Prometheus dat voor de nieuwe aula is bedoeld.
02/05/1942. In Sachsenhausen wordt prof.dr.ir. Jan A.A. Mekel (historische geologie en paleontologie) gefusilleerd.
03/05/1942. In Sachsenhausen wordt prof.ir. Richard L.A. Schoemaker (architectuur) gefusilleerd.
10/09/1942. Frans van Hasselt, de voorman van de collegestaking van november 1940, overlijdt in Buchenwald aan de ontberingen. Hij zit daar in Schutzhaft bis zum Ende des Krieges.
09/12/1942. De universiteiten krijgen te horen dat er zeven- tot achtduizend mannelijke studenten zullen worden opgeroepen voor de Arbeitseinsatz in Duitsland. Het leidt tot grote onrust. In Utrecht wordt de studentenadministratie in brand gestoken.
13/12/1942. Oud-Delftenaar ir. Anton Mussert (1894-1946) wordt benoemd tot ‘leider van het Nederlandse volk’.
Het studentenverzet roept een landelijke staking uit. Die wordt geen succes, omdat de meeste studenten al met kerstvakantie zijn.
17/12/1942. Het plan om studenten voor de Arbeitseinsatz op te roepen wordt tijdelijk teruggedraaid, curieus genoeg na protest van het nationaal-socialistische Studentenfront.
05/02/1943. Aanslag in Den Haag op luitenant-generaal H.A. Seyffardt. Voor hij sterft, verklaart hij dat de daders waarschijnlijk studenten zijn.
06/02/1943. Eenheden van de Sicherheitsdienst en de Ordnungspolizei halen alle mannelijke studenten uit collegezalen in Delft, Amsterdam, Utrecht en Wageningen en brengen ze over naar Vught. Onder de ruim zeshonderd arrestanten zijn 215 Delftenaren. Het is overigens een domme actie, want het is zaterdagochtend en dan zijn er nauwelijks colleges. De Vrije Universiteit in Amsterdam sluit onmiddellijk, andere universiteiten de dagen erna.
09/02/1943. Overal in het land worden nog meer ‘plutocratenzoontjes’ opgepakt en naar Vught getransporteerd.
10/02/1943. De TH Delft sluit. Twee assistenten brengen ‘namens enige in Delft wonende hoogleraren’ een bezoek aan Vught. Een comité van vrouwelijke studenten maakt pakjes met levensmiddelen.
19/02/1943. Secretaris-generaal Van Dam eist van de rectoren lijsten met ‘onrustige elementen’. Eerder wil hij niet overgaan tot vrijlating. De rectoren weigeren.
26/02/1943. De gevangenen in Vught zullen vrij komen als ze een ‘loyaliteitsverklaring’ tekenen. Daarna zullen alle studenten de verklaring voorgelegd krijgen.
08/03/1943. De sabotagegroep van zeven studenten rond scheikundestudent Willem Pahud de Montanges wordt opgerold. Pahud is ook de Delftse vertegenwoordiger in de illegale ‘Raad van Negen’ van het landelijke studentenverzet.
11/03/1943. Onder de resterende Delftse studenten in Vught wordt een ‘sabotagecomplot’ ontdekt. Ze zullen voorlopig niet worden vrijgelaten.
22/03/1943. Alle studenten krijgen via hun universiteit de loyaliteitsverklaring voorgelegd. Wie tekent, mag doorstuderen.
24/03/1943. De meeste van de nog in Vught verblijvende gevangenen worden vrijgelaten, onder wie vijftig studenten uit Delft.
06/04/1943. Secretaris-generaal Van Dam spreekt via de radio tot de studenten en dringt aan op tekenen van de loyaliteitsverklaring.
07/04/1943. De minister van onderwijs van de Nederlandse regering in ballingschap, G. Bolkestein, ontraadt via Radio Oranje tekenen.
08/04/1943. Met dertig stemmen voor, tien tegen en twee onthoudingen adviseert de senaat van de TH Delft de loyaliteitsverklaring te tekenen. De besturen van de tien andere Nederlandse universiteiten en hogescholen ontraden het. Merkwaardig genoeg is de belangrijkste pleitbezorger van het positieve advies in Delft de natuurkundige prof.dr. E.C. Wiersma, die ook zeer actief is in het verzet en daarvoor twee maal zal worden gearresteerd.
Van de 2906 Delftse studenten tekenen er uiteindelijk 779, ruim een kwart. Het landelijk gemiddelde ligt veel lager, op veertien procent. Er zijn grote verschillen op de TH: bij mijnbouw en landmeetkunde tekent slechts twaalf procent.
22/04/1943. De senaat licht in een brief zijn inmiddels zeer omstreden advies van 8 april toe. De geschiedschrijver van de TU Delft, Henri Baudet, noemt het in zijn gedenkboek van 1992 een ‘deerniswekkend epistel’.
28/04/1943. Voor de 779 tekenaars wordt het onderwijs hervat. Er komen er nog geen vijfhonderd opdraven.
04/05/1943. Drie man Sicherheitspolizei nemen het kaartsysteem van ingeschreven studenten in beslag. Aan andere universiteiten is dat veelal tijdig vernietigd.
06/05/1943. Voor tewerkstelling in Duitsland melden zich 850 Delftse studenten, veel meer dan het landelijke gemiddelde.
Hoogleraren in het hele land dreigen ontslag te nemen, maar krijgen van de Duitsers te horen dat dan het standrecht zal worden toegepast.
18/05/1943. Zes van de zeven studenten van de groep-Pahud worden gefusilleerd.
01/06/1943. Tien Delftse hoogleraren weigeren college te geven of saboteren het. Het departement laat weten dat daarmee ‘de TH zich vergeleken met de universiteiten uitstekend gedraagt’.
16/06/1943. Rector Dorgelo wordt opgevolgd door werktuigbouwkundige J. Muysken (1894-1945).
01/10/1943. De verzetsgroep van de pas afgestudeerde ir. Simon Luitse, gespecialiseerd in het vervalsen van persoonsbewijzen, wordt opgerold.
07/04/1944. Eerste overleg tussen het pas opgerichte landelijke Hooglerarencontact en het al veel langer actieve studentenverzet.
15/04/1944. Tweehonderd hoogleraren uit het hele land sturen een protestbrief naar Van Dam tegen het verbod om hun functie neer te leggen.
24/04/1944. Rector Muysken stelt in een brief aan Van Dam de erbarmelijke omstandigheden van tewerkgestelde studenten aan de kaak.
15/05/1944. De rectoren van VU en UvA in Amsterdam, Delft, Nijmegen, Tilburg en Rotterdam sturen een dossier met 25 sterfgevallen onder tewerkgestelde studenten naar Van Dam.
19/06/1944. Academisch onderwijs wordt vrijwel alleen nog gegeven aan de medische faculteiten en delen van de TH Delft. Tot veler verrassing stelt de Delftse rector voor al het onderwijs te schorsen. “Het onderwijs dat wij geven, is thans geen academisch onderwijs meer.” Met 31 stemmen voor en vijftien tegen neemt de senaat het voorstel over.
22/06/1944. In alle TH-gebouwen wordt een verklaring opgehangen: de senaat betreurt het op 8 april 1943 uitgebrachte advies tot tekenen van de loyaliteitsverklaring. De colleges worden geschorst ’tot het tijdstip waarop aan de onmiskenbare voorwaarden voor vruchtdragend hoger onderwijs opnieuw zal zijn voldaan’. Onder de studenten slaat de verklaring in als een bom.
23/06/1944. Rector Muysken wordt thuis gearresteerd. Volgens Loe de Jong zou dat zijn gebeurd op aandringen van president-curator Van Dieren. Volgens Henri Baudet heeft Van Dieren echter, door rechtstreeks op Seyss-Inquart in te praten, erger voorkomen en was Muysken anders meteen doodgeschoten.
01/08/1944. Muysken wordt door het Deutsche Obergericht in Den Haag veroordeeld tot een half jaar tuchthuisstraf wegens opruiing.
25/05/1945. Het Militair Gezag sluit de TH. De zuivering begint. De 779 studenten die de loyaliteitsverklaring tekenden, moeten voor de zuiveringscommissie verschijnen. Bijna vierhonderd van hen komen niet opdagen.
12/09/1945. Het nieuwe academisch jaar wordt op de gebruikelijke manier geopend door de nieuwe rector, vliegtuigbouwkundige prof.dr.ir. H.J. van der Maas. Hij staat uitvoerig stil bij de afgelopen vijf jaar. Van de 2906 TH-studenten hebben 179 de Tweede Wereldoorlog niet overleefd.
Behalve uit het onvolprezen levenswerk van Loe de Jong (de delen 4 en 7) komen de gegevens uit:
H. Baudet: ‘De lange weg naar de Technische Universiteit Delft’ (1992).
A.J. van der Leeuw: ‘Onderdrukking en verzet, Nederland in oorlogstijd, deel 3: De universiteiten en hogescholen (1950)’.
‘Gedenkboek van het verzet der Delftsche studenten en docenten gedurende de jaren 1940-1945 (1947)’.
Annie Huisman-Van Bergen: ‘De vervolgden – jacht op twee Delftse studenten in 1941’ (1999).
De TU houdt op 4 mei een dodenherdenking in de hal van het hoofdgebouw, om 12.00 uur.
Zelden was de kloof tussen docenten en studenten zo breed. Een chronologie van vijf verwarrende jaren.
29/08/1939. Het Nederlandse leger mobiliseert. Ruim de helft van de 1700 TH-studenten wordt opgeroepen. Er wordt zelfs een speciale ‘TH-Compagnie’ gevormd. Het gebouw voor Weg- en Waterbouw dient als kazerne. 180 Dienstplichtigen kunnen er terecht. De bedoeling is dat ze als soldaat hun kandidaatsexamen halen en dan reserveofficier voor de genie worden. Voor de andere opgeroepenen organiseert de TH avondcolleges en -practica in een poging de studieschade te beperken. Slechts een handjevol studenten maakt daarvan gebruik.
02/05/1940. Rector J.A. Veraart (1886-1955, mijnrecht) bepleit bij het ministerie van defensie algemeen verlof voor Delftse studenten met als argument dat hoger technisch onderwijs het belang van de krijgsmacht dient. Antwoord zal hij niet meer krijgen.
10/05/1940. De TH-Compagnie wordt al op de eerste oorlogsdag ingezet om vliegveld Ypenburg te helpen terugveroveren op de Duitsers. Aanvankelijk lukt dat, maar drie studenten komen om. In de geïmproviseerde kazerne op het TH-terrein zitten driehonderd Duitsers gevangen; de TH-Compagnie bewaakt ze. Elders in het land sneuvelen nog drie Delftse studenten.
12/05/1940. Rector Veraart, die zeer sterk anti-Duits is en zelfs al een proces wegens belediging van het ‘bevriende staatshoofd’ Hitler aan zijn broek had, vlucht naar Engeland. De scheikundige C.J. van Nieuwenburg (1889-1985) volgt hem op. “Laat ons niet bij de pakken neerzitten”, zegt hij. Hij voorziet een bloeiperiode van de technische wetenschap.
16/05/1940. Twee dagen na de capitulatie wordt de hele TH-Compagnie gevangen gezet in Rotterdam. De volgende dag worden de studenten alweer vrijgelaten om ‘meteen de studie te hervatten’. Op de TH worden twaalfhonderd vluchtelingen uit het platgebombardeerde Rotterdam ondergebracht. De Wehrmacht vordert een aantal andere gebouwen.
01/07/1940. Alsof er niets aan de hand is, begint de TH Delft met een reorganisatie. Het bestuur moet centraler. De ambtstermijn van de rector moet worden verlengd van één naar vijf jaar en de curatoren dragen hun bevoegdheid over aan één gedelegeerd curator. Alleen het laatste zal gebeuren.
06/09/1940. Vrijwel alle Nederlanders vullen de ‘ariërverklaring’ in. Zelfs de Hoge Raad, onder voorzitterschap van de joodse mr. L.E. Visser, heeft daartegen geen bezwaar. Alleen een aantal Leidse hoogleraren overweegt collectief te weigeren.
J. Goudriaan (1893-1974), de president-directeur van de NS en bijzonder hoogleraar in Delft en Rotterdam, wordt gearresteerd.
De ‘Rústungsinspektion in den Niederlanden’ vraagt om twaalf pas afgestudeerde ingenieurs in werktuig- en scheepsbouw. Rector en assessoren adviseren een advertentie te plaatsen in De Ingenieur.
04/10/1940. Het eerste nummer van het illegale landelijke blad De Geus verschijnt. Het zal de hele oorlog door de spreekbuis van het studentenverzet zijn.
19/10/1940. Van de 2400 Leidse studenten ondertekenen 1700 een ‘verzoekschrift’ aan de bezetter om geen joodse hoogleraren te ontslaan.
13/11/1940. De nieuwe ambtenareneed wordt ingevoerd.
22/11/1940. Alle joden in overheidsdienst worden geschorst. De president-curator stelt de betrokken Delftenaren persoonlijk op de hoogte: de hoogleraren Waterman, Josephus Jitta en Van Dantzig, privaatdocente Biegel, en assistent Schulz.
23/11/1940. Veel studenten zijn naar het zaterdagochtendcollege van prof.mr. A.C. Josephus Jitta gekomen, in de verwachting dat het zijn afscheidscollege zal worden. Ze zijn al te laat. Er hangt alleen een bordje dat het college is afgelast. De 27-jarige Frans van Hasselt, voorzitter van de studievereniging Practische Studie, getuigt in een geïmproviseerde toespraak van de ‘ontzetting en diepe droefheid’ onder de studenten. Ter plekke wordt besloten tot een demonstratieve collegestaking, de maandag erop.
24/11/1940. Rector Van Nieuwenburg ontbiedt voorzitter Theo de Beaufort en bestuurslid Hans Schlösser van de Centrale Commissie voor Studiebelangen in een poging de studentenstaking te voorkomen. Ze weigeren, daartoe in het geheim aangezet door geodesiehoogleraar en naoorlogse PvdA-premier Schermerhorn.
25/11/1940. De collegestaking is een groot succes. Het is het eerste universitaire protest in Nederland. De nerveuze Duitsers sturen de marechaussee naar Delft, maar die treft alleen uitgestorven gebouwen aan.
26/11/1940. Een dag na Delft staken ook de Leidse studenten, na het beroemde college van Cleveringa over zijn verwijderde collega Meyers.
Op bevel van de Duitsers worden het onderwijs en de examens in Delft en Leiden voor onbepaalde tijd stilgelegd.
De Delftse hoogleraar octrooirecht J. van Laan laat zich benoemen tot voorzitter van de Hoge Raad, als opvolger van de joodse L.E. Visser.
27/11/1940. Utrechtse studenten overwegen een staking, maar zien daar na overleg met de rector van af.
18/12/1940. Het Delftsch Studenten Corps, Sanctus Virgilius en de Delftsche Studenten Bond worden ontbonden. De sociëteiten worden door de Sicherheitspolizei bezet. Nu er geen colleges meer zijn, en geen verenigingen, verlaten de meeste studenten Delft.
15/02/1941. Er wordt met ingang van het volgende studiejaar een numerus clausus afgekondigd voor studenten van geheel of gedeeltelijk joodse afkomst. Het komt neer op een stop voor joodse eerstejaars.
01/03/1941. Alle joden in overheidsdienst worden met onmiddellijke ingang ontslagen. Ze waren op 22 november al geschorst.
25/03/1941. Rector Van Nieuwenburg krijgt toestemming om de op 25 november gesloten TH weer te openen.
31/03/1941. De bibliotheek gaat weer open.
08/04/1941. De eerste senaatsvergadering sinds de sluiting. Rector Van Nieuwenburg zegt: “Ons parool moet zijn: de politiek buiten de muur van de TH houden.” Samen met de ambtelijk secretaris van curatoren Strick van Linschoten heeft hij inmiddels vervangers gevonden voor de weggevallen joodse docenten. Hij doet een oproep aan de hoogleraren om soepel te zijn tegenover de studenten. De meeste hoogleraren voelen daar niets voor. De collegestaking zien ze als uiting van jeugdige onbezonnenheid.
16/04/1941. De colleges beginnen weer. De nieuwe secretaris-generaal voor hoger onderwijs, de Amsterdamse hoogleraar Duits en nationaal-socialist J. van Dam, eist dat zes studenten voor een jaar worden geschorst wegens het dragen van oranje lintjes. Rector Van Nieuwenburg weet dat terug te brengen tot het lopend studiejaar. Een aantal anderen wordt berispt omdat ze tijdens college niet naast de NSB’er Alofs wilden zitten. Ter compensatie komt er een uniformverbod. Er lopen zo’n veertig NSB-studenten in Delft rond.
14/08/1941. Twee Delftse studenten, Jan van Blerkom en Charles Hugenholtz, liquideren de negentienjarige Hugo de Man, de verrader van verzetsgroepen rond de hoogleraren Mekel en Schoemaker.
24/08/1941. In het hele land is er een klopjacht op studenten na de liquidatie van de verrader Hugo de Man. Bij de vele arrestanten hoort Frans van Hasselt. De politie van Brummen in de Achterhoek pakt hem op bij zijn ouders thuis. Hij wordt opgesloten in het ‘Oranjehotel’ in Scheveningen. De hoofdverdachten ontkomen, maar overleven hun vluchtpogingen naar Engeland niet. Delft krijgt de reputatie van anti-Duits broeinest, het studentenverzet is er fel. De Sicherheitsdienst richt er een speciale afdeling ‘politieke politie’ op.
23/10/1941. Joden mogen niet langer lid zijn van ‘niet-commerciële’ verenigingen. Voor zover ze nog bestaan, heffen alle studentenverenigingen in het land zichzelf op. Studieverenigingen, met hun losse structuur, laten zichzelf doodbloeden.
20/12/1941. Het eerste nummer van De Oprechte Delftenaar verschijnt.
07/01/1942. De TH Delft krijgt een nieuwe president-curator, de in Delft afgestudeerde scheepsbouwkundige Van Dieren. Hij is NSB’er, zij het van de gematigde soort.
08/01/1942. Feestdag! De TH Delft bestaat precies honderd jaar. In verband met brandstofbesparing is de TH echter nog gesloten. Het feest zal daarom plaatsvinden op 22 januari.
12/01/1942. Secretaris-generaal Van Dam laat weten dat hij Van Nieuwenburg als rector kwijt wil. Hij verwijt hem niets te hebben gedaan tegen De Oprechte Delftenaar.
15/01/1942. Van Dam verbiedt het eeuwfeest van de TH Delft op de 22ste, tenzij de rector aftreedt.
23/02/1942. Rector Van Nieuwenburg neemt ontslag en wordt opgevolgd door de natuurkundige H.B. Dorgelo (1894-1961, na de oorlog rector van de TH Eindhoven).
25/02/1942. Op last van Van Dam wordt het uniformverbod opgeheven.
13/03/1942. Het uitgestelde eeuwfeest wordt gevierd met een receptie. Jarenlang had de TH gehoopt op deze dag een nieuwe aula in gebruik te kunnen nemen, maar die wens gaat voorlopig niet in vervulling. Wel bieden afgestudeerden een model aan van het door hoogleraar L.O. Wenckebach ontworpen beeld van Prometheus dat voor de nieuwe aula is bedoeld.
02/05/1942. In Sachsenhausen wordt prof.dr.ir. Jan A.A. Mekel (historische geologie en paleontologie) gefusilleerd.
03/05/1942. In Sachsenhausen wordt prof.ir. Richard L.A. Schoemaker (architectuur) gefusilleerd.
10/09/1942. Frans van Hasselt, de voorman van de collegestaking van november 1940, overlijdt in Buchenwald aan de ontberingen. Hij zit daar in Schutzhaft bis zum Ende des Krieges.
09/12/1942. De universiteiten krijgen te horen dat er zeven- tot achtduizend mannelijke studenten zullen worden opgeroepen voor de Arbeitseinsatz in Duitsland. Het leidt tot grote onrust. In Utrecht wordt de studentenadministratie in brand gestoken.
13/12/1942. Oud-Delftenaar ir. Anton Mussert (1894-1946) wordt benoemd tot ‘leider van het Nederlandse volk’.
Het studentenverzet roept een landelijke staking uit. Die wordt geen succes, omdat de meeste studenten al met kerstvakantie zijn.
17/12/1942. Het plan om studenten voor de Arbeitseinsatz op te roepen wordt tijdelijk teruggedraaid, curieus genoeg na protest van het nationaal-socialistische Studentenfront.
05/02/1943. Aanslag in Den Haag op luitenant-generaal H.A. Seyffardt. Voor hij sterft, verklaart hij dat de daders waarschijnlijk studenten zijn.
06/02/1943. Eenheden van de Sicherheitsdienst en de Ordnungspolizei halen alle mannelijke studenten uit collegezalen in Delft, Amsterdam, Utrecht en Wageningen en brengen ze over naar Vught. Onder de ruim zeshonderd arrestanten zijn 215 Delftenaren. Het is overigens een domme actie, want het is zaterdagochtend en dan zijn er nauwelijks colleges. De Vrije Universiteit in Amsterdam sluit onmiddellijk, andere universiteiten de dagen erna.
09/02/1943. Overal in het land worden nog meer ‘plutocratenzoontjes’ opgepakt en naar Vught getransporteerd.
10/02/1943. De TH Delft sluit. Twee assistenten brengen ‘namens enige in Delft wonende hoogleraren’ een bezoek aan Vught. Een comité van vrouwelijke studenten maakt pakjes met levensmiddelen.
19/02/1943. Secretaris-generaal Van Dam eist van de rectoren lijsten met ‘onrustige elementen’. Eerder wil hij niet overgaan tot vrijlating. De rectoren weigeren.
26/02/1943. De gevangenen in Vught zullen vrij komen als ze een ‘loyaliteitsverklaring’ tekenen. Daarna zullen alle studenten de verklaring voorgelegd krijgen.
08/03/1943. De sabotagegroep van zeven studenten rond scheikundestudent Willem Pahud de Montanges wordt opgerold. Pahud is ook de Delftse vertegenwoordiger in de illegale ‘Raad van Negen’ van het landelijke studentenverzet.
11/03/1943. Onder de resterende Delftse studenten in Vught wordt een ‘sabotagecomplot’ ontdekt. Ze zullen voorlopig niet worden vrijgelaten.
22/03/1943. Alle studenten krijgen via hun universiteit de loyaliteitsverklaring voorgelegd. Wie tekent, mag doorstuderen.
24/03/1943. De meeste van de nog in Vught verblijvende gevangenen worden vrijgelaten, onder wie vijftig studenten uit Delft.
06/04/1943. Secretaris-generaal Van Dam spreekt via de radio tot de studenten en dringt aan op tekenen van de loyaliteitsverklaring.
07/04/1943. De minister van onderwijs van de Nederlandse regering in ballingschap, G. Bolkestein, ontraadt via Radio Oranje tekenen.
08/04/1943. Met dertig stemmen voor, tien tegen en twee onthoudingen adviseert de senaat van de TH Delft de loyaliteitsverklaring te tekenen. De besturen van de tien andere Nederlandse universiteiten en hogescholen ontraden het. Merkwaardig genoeg is de belangrijkste pleitbezorger van het positieve advies in Delft de natuurkundige prof.dr. E.C. Wiersma, die ook zeer actief is in het verzet en daarvoor twee maal zal worden gearresteerd.
Van de 2906 Delftse studenten tekenen er uiteindelijk 779, ruim een kwart. Het landelijk gemiddelde ligt veel lager, op veertien procent. Er zijn grote verschillen op de TH: bij mijnbouw en landmeetkunde tekent slechts twaalf procent.
22/04/1943. De senaat licht in een brief zijn inmiddels zeer omstreden advies van 8 april toe. De geschiedschrijver van de TU Delft, Henri Baudet, noemt het in zijn gedenkboek van 1992 een ‘deerniswekkend epistel’.
28/04/1943. Voor de 779 tekenaars wordt het onderwijs hervat. Er komen er nog geen vijfhonderd opdraven.
04/05/1943. Drie man Sicherheitspolizei nemen het kaartsysteem van ingeschreven studenten in beslag. Aan andere universiteiten is dat veelal tijdig vernietigd.
06/05/1943. Voor tewerkstelling in Duitsland melden zich 850 Delftse studenten, veel meer dan het landelijke gemiddelde.
Hoogleraren in het hele land dreigen ontslag te nemen, maar krijgen van de Duitsers te horen dat dan het standrecht zal worden toegepast.
18/05/1943. Zes van de zeven studenten van de groep-Pahud worden gefusilleerd.
01/06/1943. Tien Delftse hoogleraren weigeren college te geven of saboteren het. Het departement laat weten dat daarmee ‘de TH zich vergeleken met de universiteiten uitstekend gedraagt’.
16/06/1943. Rector Dorgelo wordt opgevolgd door werktuigbouwkundige J. Muysken (1894-1945).
01/10/1943. De verzetsgroep van de pas afgestudeerde ir. Simon Luitse, gespecialiseerd in het vervalsen van persoonsbewijzen, wordt opgerold.
07/04/1944. Eerste overleg tussen het pas opgerichte landelijke Hooglerarencontact en het al veel langer actieve studentenverzet.
15/04/1944. Tweehonderd hoogleraren uit het hele land sturen een protestbrief naar Van Dam tegen het verbod om hun functie neer te leggen.
24/04/1944. Rector Muysken stelt in een brief aan Van Dam de erbarmelijke omstandigheden van tewerkgestelde studenten aan de kaak.
15/05/1944. De rectoren van VU en UvA in Amsterdam, Delft, Nijmegen, Tilburg en Rotterdam sturen een dossier met 25 sterfgevallen onder tewerkgestelde studenten naar Van Dam.
19/06/1944. Academisch onderwijs wordt vrijwel alleen nog gegeven aan de medische faculteiten en delen van de TH Delft. Tot veler verrassing stelt de Delftse rector voor al het onderwijs te schorsen. “Het onderwijs dat wij geven, is thans geen academisch onderwijs meer.” Met 31 stemmen voor en vijftien tegen neemt de senaat het voorstel over.
22/06/1944. In alle TH-gebouwen wordt een verklaring opgehangen: de senaat betreurt het op 8 april 1943 uitgebrachte advies tot tekenen van de loyaliteitsverklaring. De colleges worden geschorst ’tot het tijdstip waarop aan de onmiskenbare voorwaarden voor vruchtdragend hoger onderwijs opnieuw zal zijn voldaan’. Onder de studenten slaat de verklaring in als een bom.
23/06/1944. Rector Muysken wordt thuis gearresteerd. Volgens Loe de Jong zou dat zijn gebeurd op aandringen van president-curator Van Dieren. Volgens Henri Baudet heeft Van Dieren echter, door rechtstreeks op Seyss-Inquart in te praten, erger voorkomen en was Muysken anders meteen doodgeschoten.
01/08/1944. Muysken wordt door het Deutsche Obergericht in Den Haag veroordeeld tot een half jaar tuchthuisstraf wegens opruiing.
25/05/1945. Het Militair Gezag sluit de TH. De zuivering begint. De 779 studenten die de loyaliteitsverklaring tekenden, moeten voor de zuiveringscommissie verschijnen. Bijna vierhonderd van hen komen niet opdagen.
12/09/1945. Het nieuwe academisch jaar wordt op de gebruikelijke manier geopend door de nieuwe rector, vliegtuigbouwkundige prof.dr.ir. H.J. van der Maas. Hij staat uitvoerig stil bij de afgelopen vijf jaar. Van de 2906 TH-studenten hebben 179 de Tweede Wereldoorlog niet overleefd.
Behalve uit het onvolprezen levenswerk van Loe de Jong (de delen 4 en 7) komen de gegevens uit:
H. Baudet: ‘De lange weg naar de Technische Universiteit Delft’ (1992).
A.J. van der Leeuw: ‘Onderdrukking en verzet, Nederland in oorlogstijd, deel 3: De universiteiten en hogescholen (1950)’.
‘Gedenkboek van het verzet der Delftsche studenten en docenten gedurende de jaren 1940-1945 (1947)’.
Annie Huisman-Van Bergen: ‘De vervolgden – jacht op twee Delftse studenten in 1941’ (1999).
De TU houdt op 4 mei een dodenherdenking in de hal van het hoofdgebouw, om 12.00 uur.
Comments are closed.