Stikstof uitspraak: gaan stallen wijken voor woningen?

Vlak voor de zomer blokkeerde de Raad van State als hoogste rechtsorgaan de aanleg van een rondweg bij Utrecht omdat de aanleg en het gebruik ervan teveel stikstofuitstoot zouden opleveren. De bouwwereld vreesde verdere gevolgen, en die bleven inderdaad niet uit. Intussen is duidelijk dat de helft van de wegenbouwprojecten tot 2024 en duizenden bouwprojecten klemlopen.

“Deze uitspraak betekent op korte termijn nog meer druk op de woningmarkt en langere files”, reageert hoogleraar woningmarkt prof.dr. Peter Boelhouwer (faculteit Bouwkunde). Microbioloog dr. Henk Jonkers, materiaalonderzoeker bij de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen, denkt dat de woningbouwsector het roer moet omgooien: “We moeten naar een meer integrale aanpak van woningbouw en luchtkwaliteit voor klimaatbestendige steden.”

De fuik

Het gaat goed met de Nederlandse economie. Een gevolg is dat het steeds drukker wordt: er is meer verkeer onderweg, en er moeten wijken bijgebouwd worden om bevolkingsgroei en arbeidsmigranten op te vangen. Zo’n 75 duizend woningen per jaar is het streven van het kabinet, en een miljoen woningen erbij tegen 2040.

Tegelijkertijd wordt het plafond voor stikstofemissies in Europees verband stapsgewijs verlaagd. Voor ammoniak gold in 2013 nog een jaarlijks maximum uitstoot van 128 kiloton (dat toen nog met 4 procent overschreden werd). In 2020 is dat plafond verlaagd naar 123 kiloton.

De overheid zag de stikstoffuik aankomen en bedacht het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Dit programma beoogt het tegengestelde van wat de naam zegt: de stikstofemissie wordt juist niet aangepakt, maar gedoogd. Op basis van verwachte toekomstige positieve gevolgen wordt onder PAS alvast toestemming gegeven voor extra uitstoot.

De Raad van State (RvS) maakte op 29 mei 2019 een einde aan die constructie door te stellen dat toekomstige beloften niet langer de basis mogen zijn voor bouwactiviteiten. Concreet sneuvelden daardoor de plannen voor de aanleg van de A27/A12 rond Utrecht en de A12/A15 bij Arnhem. In totaal schrapte de RvS bijna de helft van de geplande wegenprojecten voor de komende vier jaar, berekende economen van ABN Amro. Dat is goed voor 9 miljard euro omzetverlies, en daar komt naar schatting nog eens 5 miljard bij uit de bouwsector.

Koeien en diesels

Wat zijn die verstikkende stikstofemissies, en waar komen ze vandaan? Stikstofgas (N₂) is niet het probleem, want dat is het hoofdbestanddeel (80 procent) van de lucht. Schadelijke stikstofemissies, legt microbioloog Jonkers uit, zijn ammoniak (NH₄⁺) en stikstofoxiden (NO en NO₂, samengenomen als NO_x). Die stoffen zijn schadelijk voor de volksgezondheid en voor de biodiversiteit in de Natura-2000 natuurgebieden – een Europees netwerk van erkende reservaten.

NO_x is voornamelijk afkomstig uit dieselmotoren, en hangt dus samen met verkeer en met bouwactiviteiten. De uitstoot aan ammoniak is twee keer groter en komt op conto van de landbouw, ondanks een forse reductie van 64 procent die de sector sinds 1990 heeft weten te realiseren. Het grootste probleem ligt dus bij de Nederlandse veeteeltsector.

Oplossingen

Hoe nu verder? Woningmarkthoogleraar Peter Boelhouwer wijst erop dat woningbouw het minst bijdraagt aan stikstofemissies in vergelijking met verkeer en veeteelt. Verlagen van de maximumsnelheid of inperking van de veeteelt zou volgens hem ruimte kunnen scheppen voor woningbouw, maar dat is tegen het zere been van regeringspartijen VVD en CDA.

“Nederland is nog lang niet vol, we moeten alleen iets groter gaan denken”, stelt Boelhouwer. “Ons land bestaat voor 65% uit landbouwgrond, 20% natuur en 10% woningbouw”, rekent hij voor. “Verminder het landbouwareaal tot 55% en verdeel de vrijkomende grond onder natuur en woningbouw. In het klein zie ik het al gebeuren dat projectontwikkelaars landbouwgrond of kassencomplexen opkopen. Ruimte voor ruimte heet dat. ”

Microbioloog Henk Jonkers ziet de uitspraak van de Raad van State als een kans om stedenbouw beter aan te pakken. “Je kunt stikstof laten opnemen door planten”, vertelt de materiaalonderzoeker. “Vooral moerasachtige planten en riet nemen veel NO_x op.” Hij pleit voor een gecombineerde aanpak van woningbouw en luchtkwaliteit om tot klimaatbestendige steden te komen. Niet langer woningbouw of natuur, maar huizen en groen combineren in een integrale aanpak.

Vee voor huizen

In de politiek groeit het besef dat er ruimte voor woningbouw gemaakt kan worden door in te krimpen op de veestapel. Regeringspartij D66 liet deze week weten de veestapel te willen halveren. “Voor bio-industrie is geen toekomst meer”, aldus Tweede Kamerlid Tjeerd de Groot over zijn voorstel. “Nederland is een postzegel waar veel te veel kippen, varkens en geiten worden gehouden. De politiek moet nu een keuze maken. Jonge mensen willen een huis, maar kunnen het niet vinden. De woningbouw dreigt stil te vallen door de stikstofproblematiek. Ook de aanleg van wegen en openbaar vervoer loopt daardoor gevaar.”