‘Stakingen kunnen ook het OV-bedrijf helpen in onderhandelingen’

Stakingen domineren de dienstregeling van regionale treinen en bussen al maanden, ook in Delft. Vervoerder EBS, die buslijn 69 naar de campus verzorgt, staakte in de eerste helft van maart op vier dagen.

De reden voor de stakingen: werknemers en werkgevers in het streekvervoer kunnen het niet eens worden over loonsverhogingen en maatregelen tegen de hoge werkdruk. Stadsvervoerder HTM, die bijvoorbeeld tram 1 naar Den Haag rijdt, deed niet mee aan de staking. Hun werknemers vallen onder een andere cao, met andere afspraken over het loon en werkdruk.

Recent is een bemiddelaar aangesteld en zijn de partijen weer in gesprek. Daardoor zijn de stakingen tot 2 april opgeschort, maar opgelost zijn ze nog allerminst.

Hoe kon het tot zulke langdurige stakingen komen? Delta sprak met dr. Wijnand Veeneman, universitair hoofddocent organisatievraagstukken binnen het openbaar vervoer bij de faculteit Techniek, Bestuur en Management (TBM).

Staken is de meest logische manier om als werknemer je onvrede te uiten, zegt Veeneman. “Het stakingsrecht zit in de wet, het is dus juridisch toegestaan.” Een publieksvriendelijke actie waarvan reizigers niet de dupe zijn, is lastiger te organiseren. “Als je bijvoorbeeld reizigers niet laat betalen, dan zit je met controleurs die nog steeds mogen bekeuren. Dan moeten ook zij meedoen.”

Wil je de staking begrijpen, dat moet je weten hoe het regionaal openbaar vervoer in Nederland georganiseerd is, zegt Veeneman. Vervoersbedrijven omschrijven via een procedure onder welke voorwaarden ze de komende jaren in een gebied willen rijden. Dat is de zogenaamde aanbesteding. De overheid of vervoersautoriteit  kiest vervolgens welke partij het OV mag aanbieden. In Delft is dat de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH).

Vervoersbedrijven proberen vaak goedkoper te zijn dan hun concurrent

Een van de voorwaarden waar overheden en vervoersautoriteiten opletten, is de prijs. Vervoersbedrijven proberen daarom vaak goedkoper te zijn dan hun concurrent. “Chauffeurs krijgen daar de rekening van. Zij krijgen te maken met strakke dienstroosters en weinig pauzes”, zegt Veeneman.

Het systeem van aanbesteden bestaat al meer dan twintig jaar. Toch is de grote onvrede onder chauffeurs vooral iets van de laatste jaren. Dat komt volgens Veeneman door twee factoren, een soort druppels die de emmer deden overlopen. “In de eerste plaats was dat covid, waardoor er meer personeel uitviel. De resterende chauffeurs kregen te maken met een hogere werkdruk.”

Een tweede oorzaak is de komst van elektrische bussen. “Een elektrische bus is duurder in aanschaf en in gebruik dan een bus op diesel. Daardoor houdt het OV-bedrijf minder geld beschikbaar, ook voor personeel. En er is sowieso al weinig financiële buffer om gestegen lonen op te vangen”, zegt Veeneman.

Wil een vervoersbedrijf toch tegemoetkomen aan de looneisen van de stakers, dan wordt het ingewikkeld, zegt Veeneman. Alle vervoersbedrijven, zoals EBS, Arriva en Transdev, hebben samen cao-onderhandelingen met de vakbonden over het loon.

Of de overheid wil meebetalen, is maar de vraag

Wil het vervoersbedrijf extra geld, dan moet het met de vervoersautoriteit of overheid van het eigen vervoersgebied apart in gesprek. Of die partij wil meebetalen, is maar de vraag, zegt Veeneman. Ook vervoersautoriteiten willen de kosten graag laag houden en zich houden aan eerdere afspraken.

Een staking biedt de vervoerder dan de mogelijkheid om aan de overheid duidelijk te maken dat er echt iets aan de hand is bij het personeel. Dat kan helpen om meer geld te krijgen, zegt Veeneman. “Het is ook een drukmiddel. Een staking laat zien: de nood zit hoog bij mijn werknemers. We kunnen niet anders dan toegeven.”

De huidige stakingsperiode zit in een fase waarin vakbonden en werkgevers opnieuw met elkaar in gesprek zijn. Dat gebeurde op initiatief van reizigersvereniging Rover, die een bemiddelaar aanwees. De gesprekken lopen nog. Of de stakingen na zondag 2 april voorbij zijn, is dus afwachten.

Update 30/3 10:45: naast een hoger loon is ook het verlagen van de werkdruk één van de eisen van de vakbonden aan werkgevers, blijkt uit informatie van vakbond FNV. Dat stond niet in het oorspronkelijke stuk en is daarom toegevoegd.