Spinozaprijs voor Mike Jetten

De toekenning van de prijs, waar een geldbedrag van 2,5 miljoen euro aan gekoppeld is, werd vanmiddag bekend gemaakt in Den Haag tijdens het evenement Bessensap, een jaarlijkse conferentie over wetenschapsjournalistiek.

Jetten, die tevens hoogleraar ecologische microbiologie is aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is gespecialiseerd in langzaam groeiende anaerobe bacteriën.

Zijn onderzoek heeft tot radicaal nieuwe inzichten geleid. Hij heeft laten zien dat bacteriën eerder als ‘onmogelijk’ beschouwde reacties juist gebruiken als energiebron.

Jetten is vooral bekend om zijn werk aan de anammox-bacterie (ANaerobic AMMonium OXidizing), een bacterie die onder anaerobe omstandigheden (zonder zuurstof) het schadelijke ammonium samen met nitriet omzet in stikstofgas en water.

De helft van de totale hoeveelheid stikstof in de atmosfeer wordt door de anammox-reactie gemaakt. De bacteriën spelen een essentiële rol in de wereldwijde kringloop van met name stikstof, methaan en zwavel.

De anammox-bacterie werd in 1988 ontdekt door dr. Arnold Mulder van Gist Brocades (tegenwoordig onderdeel van DSM) en toen aan de TU verder onderzocht door het team van microbioloog prof. Gijs Kuenen. Jetten maakte van 1994 tot 2000 deel uit van dat team.

De hoogleraar is goed in het zoeken van industriële toepassingen. De anammoxbacterie wordt mede dankzij zijn onderzoek wereldwijd in meer dan veertig installaties gebruikt voor de zuivering van rioolwater waardoor 80% energie en 90% CO2-uitstoot bespaard wordt.

Jettens werk heeft er ook mede toe geleid dat een zwaveletende bacterie ingezet kan worden door rookgaszuiveraars. Medewerkers van de hoogleraar ontdekten de bacterie in hete zure modder uit een vulkaan in Italië.

In 2008 ontving de microbioloog een prestigieuze Europese ERC Advanced Grant voor zijn onderzoek aan de anammoxbacterie. Dat geld is nu al bijna op, liet Jetten vandaag tijdens de prijsuitreiking weten. “De Spinozaprijs is perfect getimed, de bodem van mijn ERC Grant schatkist komt in zicht.”   

De Spinozapremie zal Jetten gebruiken om nieuwe bacteriën te zoeken met onbekende eetgewoonten. Op exotische plaatsen als de diepzee of in vulkanen, of gewoon in de Nederlandse polder.

De Spinozaprijs geldt als de grootste wetenschappelijke prijs van Nederland. NWO reikt de prijs, die ook wel de Nederlandse Nobelprijs wordt genoemd, jaarlijks maximaal vier keer uit.

Behalve Jetten kregen ook wiskundige Ieke Moerdijk (hoogleraar algebra en topologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen), antropoloog Annemarie Mol (hoogleraar antropologie van het lichaam aan de Universiteit van Amsterdam) en astronoom Xander Tielens (hoogleraar fysica en chemie van de interstellaire ruimte aan de Universiteit Leiden) een Spinozapremie.

Kandidaten voor de premie moeten worden voordragen door een rector magnificus van een universiteit of door één van de voorzitters van de afdelingen Letterkunde en Natuurkunde van de KNAW, de adviesraden van de KNAW, de Netherlands Academy of Technology and Innovation, het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren, en de NWO-gebiedsbesturen.

De prijs is vernoemd naar de grote Nederlandse verlichtingsdenker Baruch de Spinoza (1632-1677).