R.I.P. studiefinanciering

Maandag 28 september, nog geen week na blij, tevreden en gerustgesteld teruggekeerd te zijn van de studentendemonstratie in Den Haag, noemde Wouter Bos het idee om de basisbeurs af te schaffen ‘een interessante optie’. De eis van studenten dat er niet op onderwijs wordt bezuinigd, is alweer vergeten. Het studentenprotest op de 22ste was aan dovemansoren gericht. Erger nog, de meeste sprekers lijken niet eens naar zichzelf geluisterd te hebben.

En dat terwijl er toch enkele nuttige dingen waren geopperd. Zo vergeleek collegevoorzitter Karel van der Toorn van de Universiteit van Amsterdam de bezuiniging op hoger onderwijs met het koken van een kikker. Als je eerst water kookt en dan de kikker erin gooit, springt deze eruit. Maar als je de levende kikker eerst in water op kamertemperatuur doet en dan het vuur langzaam verhoogt, blijft hij zitten totdat hij doodgaat. Sinds de jaren tachtig is het onderwijs in de pan gegooid en het vuur langzaam hoger gezet. Toentertijd was de studiefinanciering nog zeshonderd gulden en kon je een kamer huren voor tweehonderd gulden per maand. Anno 2009 zit geld overhouden er niet in. Je mag blij zijn als je niet in het rood staat na het betalen van je kamer. Maar ach, die bevriezing op studiefinanciering is toch maar peanuts, in de woorden van Tofik Dibi (Groenlinks). Het argument dat bezuinigingen op onderwijs een crisismaatregel is waar iedereen aan moet bijdragen, gaat in deze context volkomen niet op. Tenzij de oliecrisis van 1979 zich langer heeft voortgezet dan eerder gedacht.

In dezelfde tijd waarin de studiefinanciering kelderde, steeg het collegegeld netjes van 975 euro naar 1476 euro. Ook kan de student tegenwoordig rekenen op hogere studiekosten dan voorheen. De tijden zijn voorbij dat printkosten, studie-uitstapjes en maquettemateriaal worden vergoed door de universiteit. Een student bouwkunde moet rekening houden met achthonderd euro jaarlijkse studiekosten. En dat is nog voordat hij een laptop moet kopen, omdat er te weinig studieplekken zijn en er toch projectgebonden gewerkt moet worden. Het is dan ook niet gek dat de gemiddelde studentenschuld de afgelopen vier jaar verdubbeld is tot twaalfduizend euro. Een brief van minister Plasterk kan niet voorkomen dat deze trend zich nog even zal doorzetten, zeker niet als de studiefinanciering helemaal wordt afgeschaft.

Uit een onderzoek van de Landelijke Studentenvakbond blijkt dat door de omzetting van de studiebeurs naar een lening, circa dertig procent van de jongeren zou afzien van een hogere opleiding en direct zou gaan werken. Dertigduizend euro studieschuld, daar doen jongeren uit gezinnen met een laag inkomen het niet voor. Studeren wordt daarmee als vanouds een voorrecht voor de elite. Een buitengewoon ouderwetse stand van zaken, die helemaal niets te maken heeft met de alom geprezen kenniseconomie. Goed onderwijs is de sleutel tot meer welvaart en welzijn, zeker in tijden van crisis. Een slimme regering bezuinigt dus niet op studenten, maar zorgt voor toegankelijk en uitstekend hoger onderwijs. Afschaffing van de studiefinanciering leidt onvermijdelijk tot minder hoger opgeleiden. En dat leidt pas echt tot hogere kosten, niet alleen economisch, maar ook maatschappelijk.
Wouter Bos en co (VVD, D66 en Groenlinks) zijn eindelijk klaar, na meer dan een twee decennia lange periode van kleine bezuinigingen, om er een einde aan te maken. Het water kookt, toegankelijk hoger onderwijs sterft zonder verzet een stille dood.

Geert Roekaerts, student life science & technology en contactpersoon Rood Delft (jongerenorganisatie van de SP) en SP-Kamerlid Jasper van Dijk.

In den beginne waren er deeltjes. Het zou opgeschreven kunnen zijn door een moderne wetenschapper, maar het vat ook de natuurkundige visie samen van de Romeinse dichter Lucretius. Hij schreef een fascinerende verhandeling over natuurkunde, geologie en biologie in ‘De natuur van de dingen’. Lucretius wilde met dit boek in de Romeinse wereld de ideeën van de Griekse natuurfilosoof Epicurus bekend maken. Het boek is onlangs kundig vertaald door Piet Schrijvers, emeritus hoogleraar Latijn aan de Universiteit Leiden.
Na ruim tweeduizend jaar verdient dit boek het nog steeds om gelezen te worden. Juist door bètawetenschappers. Het geeft namelijk een intrigerend kijkje in de keuken van de natuurwetenschappen in de oudheid. Geologen, natuurkundigen, biologen en scheikundigen vinden een schat aan informatie bij deze Romein. Natuurlijk is veel van wat Lucretius schreef inmiddels achterhaald, maar dat maakt zijn boek niet minder interessant. Door Lucretius wordt duidelijk hoe in de oudheid gedacht werd over de natuur en daarom is het van fundamenteel belang voor de ontwikkeling van de bètawetenschappen. Daarnaast heeft Lucretius zijn visie in soms prachtige, soms wat te gepolijste dichtregels gevangen. Een combinatie tussen wetenschap en poëzie zie je tegenwoordig zelden, maar dat het zeer goed werkt laat de Romein zien.
Een van de mooiste passages uit ‘De natuur van de dingen’, staat in het tweede boek. Lucretius probeerde op een vindingrijke manier het onzichtbare zichtbaar te maken. Het probleem van atomen was natuurlijk dat men ze niet kon waarnemen. Hoe ze dan ongeveer in elkaar zaten, wilde Lucretius laten zien door ze te vergelijken met stofjes in het zonlicht. ‘Wanneer de inslag van de zonnestralen overal door een donker huis zijn licht laat stromen, zie je hoe door de ruimte op velerlei manieren talrijke kleine stofjes krioelen in die stralen, als in een eindeloze veldslag vechten, strijden, in eskadrons een aanval doen en nooit pauzeren, frequent door verbinding en door scheiding opgezweept.’
God werd door Lucretius buitenspel gezet. ‘Godsdienst heeft vaak tot goddeloze misdaad aangezet.’ Lucretius wilde mensen bevrijden uit ‘de boeien van godsdienstigheid’. Natuurrampen verklaarde de dichter in zijn magnum opus daarom niet als straf van God. ‘Dit is de ware aard van bliksemvuur doorzien: begrijpen hoe krachtig ieder ding bewerkt, niet vruchteloos Etruskische formules nazien op zoek naar tekens van een verborgen godsgericht: waar kwam het vliegend vuur vandaan, in welke richting wendde het zich van hier, op welke wijze drong het in dichte ruimtes, dook na een schrikbewind weer op, wat voor schade kan het inslaan uit de hemel brengen?’
Het is door deze opvattingen een wonder dat we dit monumentale boek van Lucretius vandaag de dag nog kunnen lezen. Het werd door de eeuwen heen intens gehaat door vele gelovigen. Kerkvader Lactantius (derde eeuw) noemde de volgelingen van deze leer ‘varkens’. Na de middeleeuwen kwam langzaam de ommekeer. De vermaarde natuurfilosoof Isaac Beeckman (1588-1637) werd vergaand beïnvloed door de Romein. Dat wordt duidelijk door het goede essay van vertaler Piet Schrijvers over de receptie van Lucretius dat ook in het boek is opgenomen. Volgens hem wordt Lucretius nog altijd gedemoniseerd. Zo ontbreekt de natuur-filosoof steevast bij de eindexamens Latijn. Deze gebrekkige aandacht zorgt er ook voor dat Lucretius niet zo bekend is. In NRC Handelsblad verbaasde Schrijvers zich erover dat Ronald Plasterk nooit aan hem refereerde, terwijl ze gelijksoortige argumenten aanvoeren.
Helaas schrijft de vertaler in het essay vrijwel niets over hoe de moderne wetenschap zich verhoudt ten opzichte van Lucretius. Dat is vooral jammer omdat Lucretius tal van onderwerpen aanraakt, die nu (weer) actueel zijn. Denk bijvoorbeeld aan het creationisme debat, waar de Delftse universiteitshoogleraar Cees Dekker zich fanatiek in mengde. Of aan de onlangs voltooide deeltjesversneller. Lucretius schreef niet voor niets dat alles begon met ‘eerste deeltjes’. Dat alleen al zou dit boek tot verplichte stof moeten maken voor natuurwetenschappers. En dat is het vooral, omdat het een feest is om te lezen.

Lucretius, ‘De natuur van de dingen’, Historische Uitgeverij, 612 p., 49,95 euro.