Ombudsman tikt KNAW op vingers

Bedrog, zelfbedrog, nalatigheid, concurrentie, druk van opdrachtgevers, druk van de media… er zijn nogal wat valkuilen in de wetenschap. In het boekje Wetenschappelijk onderzoek – dilemma’s en verleidingen geeft de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen allerlei voorbeelden van misstappen en dilemma’s, zodat studenten en jonge onderzoekers ervan kunnen leren.

Onzorgvuldig
Maar juist in dit boekje is de KNAW zelf onzorgvuldig te werk gegaan, oordeelt de Nationale ombudsman na een klacht van oud-hoogleraar Hans Buck. De wetenschapper figureerde in één van de voorbeelden en vond zijn zaak onzorgvuldig beschreven. Hij stapte naar de ombudsman en zijn klacht is gegrond verklaard.

Schrappen
Dat zal voor de KNAW niet als een verrassing zijn gekomen. De Akademie had al besloten om de gewraakte passage uit de online-versie van de brochure te schrappen en het papieren boekje, waarvan in 2005 een tweede druk verscheen, niet meer te verspreiden.

Stil
Maar dat hield de KNAW liever stil. Het openen van de discussie zou zowel voor de Akademie als voor de klager “meer kwaad dan goed opleveren”, aldus een brief die de ombudsman citeert.

Geen uitleg
Het is niet de eerste keer dat het misgaat met deze brochure. De eerste druk stamt uit het jaar 2000 en twee jaar later werd die vernietigd. Die beslissing heeft het genootschap van wetenschappers nooit willen uitleggen, hoewel er in de tweede druk stond dat de brochure “waar nodig” was gecorrigeerd.

Geen commentaar
Ook nu weigert de KNAW vooralsnog alle commentaar. Pas over twee weken zal het bestuur over de aanbeveling van de ombudsman vergaderen. Op de website staat dat de brochure alleen online te raadplegen is. Geen woord over de wijziging.

Hans Buck
Oud-hoogleraar Hans Buck – KNAW-lid sinds 1979 – speelde de hoofdrol in de grootste wetenschapsaffaire uit de Nederlandse geschiedenis. In 1990 meldde de vooraanstaande wetenschapper samen met zijn Amsterdamse collega Jaap Goudsmit dat hij waarschijnlijk een remedie tegen AIDS had gevonden. Het onderzoek werd een hype en Buck werd op een voetstuk geplaatst, maar daarna ging het mis: een artikel in het tijdschrift Science moest naderhand worden ingetrokken, toen het onderzoek geen stand bleek te houden.

Reputatie
Buck moest uiteindelijk de TU Eindhoven verlaten. Ook mocht hij geen voorzitter meer zijn van de KNAW-sectie scheikunde. Zijn reputatie is onherstelbaar beschadigd. Dat vindt hij niet terecht: in zijn klacht bij de ombudsman wijst hij op het gebrek aan deskundigheid bij de commissie van de TU Eindhoven die de zaak onderzocht. Ook zouden uitspraken van hemzelf en van medewerkers uit hun verband zijn getrokken. De weergave die de KNAW van de affaire geeft, noemt hij ‘onnodig grievend en kwetsend’.

Niet behoorlijk
Volgens de ombudsman had de KNAW meer kunnen doen dan in stilte de passage schrappen en had de KNAW ook kunnen weten dat er meer kanten aan de zaak zaten dan in de brochure stond beschreven. “De gedraging is niet behoorlijk”, is de conclusie.

Geen fraudeur
Volgens wetenschapsjournalist Frank van Kolfschooten, wiens boek ‘Valse vooruitgang’ in de brochure wordt aangehaald, was Buck geen fraudeur. “Hij wilde alleen te graag geloven in zijn eigen methode. Hij maakte een ongelukkige uitglijder die tot een enorm drama leidde. Het had voorkomen kunnen worden als hij naar kritiek van zijn medewerkers had willen luisteren. Hij had ook veel voorzichtiger met de media moeten omgaan.”

Televisieprogramma Andere Tijden heeft in 2005 een uitzending aan de affaire gewijd.

In tegenstelling tot Nederlandse studenten worden buitenlanders eerder lid van een studievereniging. Bovendien werken Nederlanders vaker naast hun studie. Zestig procent van de Nederlandse studenten heeft een bijbaan, tegen 41 procent van de buitenlanders.

Resultaat: slechts een vijfde van de ondervraagde Nederlandse studenten gaat regelmatig om met buitenlandse studiegenoten. En internationale studenten trekken vooral op met andere buitenlanders.

“Studentenverenigingen staan in principe open voor buitenlandse studenten,” zegt preses Anna Muyres van de Landelijke Kamer van Verenigingen. “Maar uiteindelijk is de voertaal Nederlands en hebben studentenverenigingen ook bepaalde tradities, zoals een verenigingslied. Studenten moeten daar ook voor openstaan.” Bovendien moeten ze voor langere tijd in Nederland zijn, want: ‘lid van een studentenvereniging word je niet voor een half jaar.’

Muyres geeft toe dat studentenverenigingen vaak geen extra inspanningen doen om buitenlanders warm te maken voor het verenigingsleven. “Maar tijdens de introductie maken alle studenten, dus ook buitenlandse, kennis met de verenigingen. En die zijn vast bereid hun praatje ook in het Engels te doen.”

Aan het onderzoek werkten 871 studenten mee van vier hogescholen – de Haagse Hogeschool, de Hogeschool van Amsterdam, de Hogeschool Zeeland en de NHTV in Breda – en de Universiteit Maastricht. Niet erg representatief, denkt Muyres: “Hbo’ers zijn veel minder vaak lid van een vereniging. En Maastricht is ook geen Leiden.”

Buitenlandse studenten zijn in het algemeen minder tevreden met hun sociaal leven, concluderen de Maastrichtse onderzoekers, maar behalen betere studieresultaten dan Nederlandse medestudenten. Voor niet-westerse studenten onder hen geldt dat niet: zij zijn gemiddeld minder tevreden dan andere buitenlandse studenten en behalen geen betere cijfers.