​Niet ontruimen ‘onacceptabel’

Op verzoek van BNR nam Bijlaard vanochtend een kijkje bij de ravage aan de Hooftstraat in Alphen aan den Rijn, waar gistermiddag hijskranen met een brugdek uit balans raakten en op een aantal panden stortten. Daarbij vielen geen slachtoffers en waren er geen gewonden.

Bijlaard wil zich in de media op geen enkele manier wagen aan speculaties over wat er nu precies misging. Wel zegt hij dat er vooraf een uitvoeringsplan moet zijn met scenario’s over wat er kan gebeuren en wat je daar aan kunt doen. “Een van de scenario’s is dat het mis kan gaan. De gemeente moet dan een verordening aangaan dat mensen even een paar uur niet in hun huis mogen. Het is hetzelfde als het ontmantelen van een bom: niemand verbaast zich erover dat je dan even je huis uit moet. Dat is hier niet gebeurd. Mensen zijn aan de dood ontsnapt.”

Hoe je een brugdek plaatst, is volgens Bijlaard afhankelijk van de omstandigheden en van waar je je bevindt. “Het kan vanaf een drijvende bok, een vaartuig met een kraan erop vastgemaakt. Dan kun je alleen draaien door het hele vaartuig te draaien. Je moet daar dan wel de ruimte voor hebben. In dit geval heb je geen ruimte en is de afweging gemaakt pontons te gebruiken. Het is erg speculatief om te zeggen of dat goed of fout is. Dat vind ik geen recht doen aan de betrokken mensen.”

Werken vanaf pontons gebeurt vaker. “Bij de Deltawerken is dat veel voorgekomen”, zegt Bijlaard desgevraagd. “Dat kun je met speciale hefvaartuigen goed doen, maar in Alphen aan den Rijn was maar weinig ruimte. Het hoeft niet per se fout te gaan.” Het is volgens Bijlaard nu een taak van de Onderzoeksraad voor Veiligheid om na te gaan waarom de klus via pontons werd uitgevoerd. “Laat maar zien hoe die afweging is gegaan. Is dat goed onderbouwd geweest of niet?”

De oorzaak van het falen kan volgens Bijlaard van alles zijn geweest. “Zijn die bakken, die vaartuigen, geschikt om stabiliteit te geven aan mobiele kranen? Het ponton moet van compartimenten zijn voorzien waarin water heen en weer gepompt kan worden. Als je het vaartuig asymmetrisch belast, gaat het hellen. Door het heen en weer pompen van ballastwater kun je dat stabiliseren. Kan dat niet: dan heb je het verkeerde vaartuig. Kan dat wel: waarom ging het dan zo gruwelijk mis?”

Hoogleraar waterbouwkunde Bas Jonkman zegt in NRC Next dat er bij het onderzoek in ieder geval twee vragen beantwoord moeten worden. “Waren deze pontons wel breed en stabiel genoeg? Was er genoeg massa aan de onderkant?” Daarnaast moet er duidelijkheid komen over de manier waarop de pontons waren gestabiliseerd. “Er zijn technieken waarbij palen worden gebruikt om te zorgen dat alles stabiel blijft. Het is nog onduidelijk of dat hier ook is gebeurd, of dat er alleen boten aan de zijkant zijn gebruikt om de boel stabiel te houden.”

Voor een toelichting verwijst Jonkman naar zijn collega Mark Voorendt, onderzoeker en docent waterbouwkundige constructies. Die zegt de beelden inmiddels wel vijftien tot twintig keer te hebben bekeken. Ook nu weer, terwijl we hem aan de telefoon hebben. Hij beschrijft wat hij ziet: “Een van de kranen gaat iets meer draaien dan de andere. De val (het brugdek, red.) begint te snel te bewegen. Het ponton kantelt, de kraan gaat erachter aan. De val valt uit de hijskabel tegen de tweede kraan. Of dat nu een fout is in het ontwerp van de brug of de hijsoperatie? Er zijn allerlei krachten en momenten die rotatie willen veroorzaken. Dat moet tegengewerkt worden door een corrigerend moment. Het rotatie-evenwicht was verstoord. Waar dat precies door kwam, is moeilijk te zien. Je kunt niet zeggen dat er wat aangeklooid werd. Dat geloof ik niet.”

“Je zou zeggen: waarom geen bredere pontons gebruikt?”, zegt Voorendt. “Dat kan hier niet, blijkt uit beelden gemaakt vanaf drones. Dan hadden de pontons niet bij de brug kunnen komen om de val in te hangen. De kranen op de wal zetten in plaats van op pontons, kon waarschijnlijk ook niet vanwege ruimtegebrek. Ik denk dat het een heel gepuzzel is geweest. Wie te veel risico heeft genomen, weet ik niet. Het hijsplan is er kennelijk geweest en goedgekeurd. De opstelling had door een keurmeester beoordeeld moeten worden. Of dat is gebeurd, weet ik niet.”

Voorendt ziet geen spudpalen, stalen pijpen die rechtstreeks in de bodem zitten en pontons verankeren. “Het kan zijn dat ze dat niet gedaan hebben. Het werken met spudpalen is een gebruikelijke methode en steviger dan verankering met kabels. Ook dat was een heel gepuzzel geweest. Er zit altijd een kostenplaatje aan. Het alternatief: bredere pontons, kon niet. Kranen op het land: dan moet je tijdelijke constructies bouwen en daar was niet zo veel plaats voor.”

Of de pontons goed gekoppeld waren, is niet goed te zien. “Behalve spudpalen kun je ook extra ballast aan de onderkant van de pontons aanbrengen. Dat brengt het zwaartepunt omlaag en de stabiliteit omhoog. Je kunt verder hulppontons ernaast zetten. Die helpen een grote ponton stabiel te houden. Waterbouw is altijd puzzelen. Vaak gaat het goed, maar soms past er in de praktijk een stukje niet.”