Moralisme ligt op de loer

Prof.dr.mr. Kees Schuyt, voorzitter van de commissie wetenschap, ethiek en integriteit van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen had misschien wel de meest opvallende boodschap van de middag: “Als je te veel over integriteit praat, word je moralistisch. Dat moet je dus niet doen. Ja, één keer per jaar.”

De conferentie begon met lezingen over integriteit van twee Amerikaanse experts: dr. Stephanie Bird en prof. Ann Nichols. Daarna volgden vier gelijktijdige debatsessies over het ontwerpen van integriteitsbeleid aan de TU, over publiek-private samenwerking, over maatschappelijk verantwoord innoveren en over wetenschappelijke integriteit.

Bij die laatste was Kees Schuyt aanwezig. Hij constateerde dat wetenschappelijke integriteit op het spel staat door affaires zoals met Diederik Stapel en de Duitse anesthesioloog Joachim Boldt. Hoe vaak er gefraudeerd wordt in de wetenschap is onbekend – iets wat volgens Schuyt nodig uitgezocht moet worden – maar uit incidenten als met Stapel moeten wel lessen getrokken worden. Zoals dat wetenschap teamwerk is en moet zijn en niet het werk van ‘loners’. (zie kader anti-fraude top-tien).

Schuyt benadrukte nog maar eens dat integriteit intrinsiek moet zijn (‘doing the right thing when nobody is looking’) en dat het eigenlijk paradoxaal is om dat met externe richtlijnen en codes of conduct af te willen dwingen. Hij meende dat een instelling als de TU ook weer niet te veel nadruk moet leggen op integriteit, juist omdat die intrinsiek moet zijn. Het gevaar van verstikkend moralisme ligt op de loer. Niet voor niks twijfelt hij aan het nut van een afleggen van een eed, zoals onlangs gebeurde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Een onderzoeker in de zaal wierp Schuyt een veelgehoord argument voor de voeten, namelijk dat van de publicatiedruk die onderzoekers soms verleidt tot het weglaten van onwelgevallige data of tot het mooier presenteren van data: “Het probleem is dat integer gedrag wordt afgestraft en niet-integer gedrag wordt beloond.” Immers, wie vaak mooie publicaties aflevert, eindigt hoog op rankings en wordt bejubeld.

Schuyt: “Je hoort in de sociologie vaak zeggen: als je het niet weet, zeg dan maar dat het aan het systeem ligt. Natuurlijk, het systeem kan beter. Tegelijkertijd is het te gemakkelijk om het systeem overal de schuld van te geven. Want wie zijn uiteindelijk het systeem? Juist, de wetenschappers zelf. Het individu doet ertoe, daar moeten we beginnen.”

Schuyt kreeg bijval uit de zaal van een andere wetenschapper. Ook hij zei het te gemakkelijk te vinden om het systeem de schuld te geven. Hij verwees daarbij naar het wijdverbreide dopinggebruik in de wielersport. En inderdaad, de analogie ligt voor de hand. Was het niet Michael Boogerd die zei: “Je wilt toch goed presteren en je hebt het idee dat het [dopinggebruik, red.] gemeengoed is in het peloton. Zonder verboden middelen rijden zou mijn carrière niet ten goed komen.”

Anti-fraude top-tien

1. 
   Niemand werkt alleen;
2. 
   Goed leiderschap zet de toon: geef het goede voorbeeld;
3. 
   Zorg dat mensen zich vrij voelen om elkaar te bevragen;
4. 
   Bereid mensen voor op hun rol op de universiteit door hen te wijzen op hun verantwoordelijkheden;
5. 
   Stel richtlijnen op;
6. 
   Voorkom (de schijn van) belangenverstrengeling. Ben er open over;
7. 
   Maak mentorschap belangrijker. Mentoren moeten bereikbaar zijn;
8. 
   Zorg voor goed (liefst open access) datamanagement;
9. 
   Geef onderwijs over integer gedrag;
10. 
    Maak al op de middelbare school een eind aan ‘copy-paste-mentaliteit’.

Deze tips zijn gedistilleerd uit verschillende lezingen en debatten die plaatsvonden op de conferentie ‘science and integrity in the modern university’ op 28 maart.