Jarige TU Delft eert ontwerpers die verder kijken

Ingenieurs lijken aan steeds meer eisen te moeten voldoen. Een leuke app, een stevige dijk of een werkzaam enzym is vaak niet genoeg meer. Oplossingen moeten CO₂-vrij zijn, maatschappelijk inclusief en circulair – om maar een greep te doen. Bovendien worden de opgaven steeds complexer.

Hoe kunnen ingenieurs oplossingen aandragen voor steeds ingewikkelder problemen terwijl de lijst van eisen alsmaar langer wordt? Twee ontwerppioniers wijzen de weg. De TU Delft benoemt hen tot eredoctor: professor Batya Friedman en strategisch ontwerper Marco Steinberg. De plechtigheid vindt plaats tijdens de 178ste Dies Natalis van de universiteit op vrijdag 10 januari met als thema Design for Values.

Batya Friedman. (Foto: Privécollectie)

Professor Batya Friedman is de oprichter van het Value Sensitive Design Lab aan de Universiteit van Washington in Seattle. Van oorsprong komt ze uit de informatica en begin jaren negentig bestudeerde ze de interactie tussen mens en computer. Daar ligt ook de oorsprong van waardenbewust ontwerpen, vertelt TBM-hoogleraar prof.dr.ir. Ibo van de Poel. Maar inmiddels wordt de ontwerpmethode ook toegepast bij waterbouw, zelfrijdende auto’s en kunstmatige intelligentie.

“Ontwerpers hebben altijd bepaalde waarden in het hoofd”, aldus Van de Poel. “Dat is niks nieuws. Maar bij waardenbewust ontwerpen (de Nederlandse term voor value sensitive design) worden waarden expliciet gemaakt en systematisch behandeld. “Het gaat daarbij vooral om niet-functionele kwaliteiten zoals veiligheid, duurzaamheid, privacy en rechtvaardigheid. Die staan los van de vraag of een ontwerp goed functioneert.”

Niet-functionele waarden hebben geen direct economisch nut, maar indirect vaak wel. Ingebouwde waarden maken technologie namelijk aanvaardbaarder, en daardoor succesvoller dan zonder de ethiek.

Als je waardenbewust ontwerpen voor het voetlicht wilt brengen, is Batya Friedman een logische keuze, vindt Van de Poel. Zij kwam als eerste met de term value sensitive design, en ze is de trekker geweest van de beweging. Behalve gedreven is ze volgens hem betrokken; ze houdt contact met haar promovendi en postdocs, en ze creëert draagvlak door veel mensen bij het waardenbewust ontwerpen te betrekken.

Ook Marco Steinberg, de andere eredoctor, wil het vak van de ontwerper verruimen. Hij verlegt de grenzen van wat sociaal en strategisch ontwerp genoemd wordt. Bij strategisch ontwerp draait het om de vraag wat een organisatie wil zijn en hoe ze daar wil komen. “Je moet je daarbij een voorstelling maken van de toekomst. En daar zijn ontwerpers heel goed in”, vertelt IO-hoogleraar integrated design methodology prof.dr. Peter Lloyd. Hij schreef de voordracht voor Steinberg, die aan hem werd voorgesteld door prof.dr. Paul Hekkert (IO).

Lloyd vertelt: “Marco is een wegbereider voor het vak strategisch ontwerp. Hij heeft zich het vak eigen gemaakt vanuit een vrij traditionele opleiding aan de Rhode Island School of Design. Daarna realiseerde hij zich dat er in de maatschappij, gezondheidszorg en het milieu problemen zijn die niemand aanpakt omdat ze te groot of te complex zijn. Hij laat zich daar niet door afschrikken. Marco verlegt de blik vanaf de problemen naar een visie van hoe het moet worden. Dat wordt zijn leidraad in de aanpak. I think he’s like a trailblazer.”

Steinberg maakte naam als directeur van het Finse innovatieplatform Sitra, en als grondlegger van het Helsinki Design Lab. Vanaf 2013 werkt Steinberg vanuit zijn eigen consultancybureau Snowcone & Haystack, en deelt hij zijn kantoor met de voormalige Finse premier Esko Aho.

“Die ervaringen hebben hem gesterkt”, zegt Lloyd. “Hij begrijpt hoe een ontwerpaanpak oplossingen kan aandragen voor problemen. Wat zijn die problemen, en wat zeggen die over een organisatie? Wat zijn de achterliggende waarden? Marco is een krachtige katalysator bij de behandeling van zulke vragen.”

Ingenieur en maatschappij
Het college van bestuur benoemt Steinberg en Friedman tot Doctor Honoris Causa, en zet daarmee het jaarthema Design for Values op de kaart. Ontwerpen is de kerntaak van ingenieurs die oplossingen moeten verzinnen voor tal van vragen. Dat doen ze niet in afzondering – de maatschappij kijkt steeds nadrukkelijker over hun schouder mee, en dat is soms wennen.

“Ingenieurs worden steeds vaker aangesproken op maatschappelijke en ethische kwesties”, merkt Van de Poel. “Vroeger gingen wij aan ingenieurs vertellen hoe relevant wij waren als ethici in de techniek. Nu komen ze zelf naar ons toe met een hulpvraag.”

• Voorafgaand aan de academische plechtigheid vindt vrijdag het symposium Design for Values plaats. Dat gaat over hoe waarden met de tijd veranderen (value dynamics) en hoe om te gaan met tegenstrijdige waarden binnen een ontwerpproces (value conflicts). Naast de twee genomineerde eredoctors Friedman en Steinberg komen verschillende TU-onderzoekers aan het woord met voorbeelden uit hun ontwerppraktijk.
• Bekijk de bijeenkomst op Collegerama