Het succes van de Noord/Zuidlijn

De boorwerkzaamheden aan de Noord/Zuidlijn in Amsterdam verlopen de laatste maanden zoals oorspronkelijk bedoeld was. Sinds de calamiteiten in de Vijzelgracht zijn er geen onregelmatigheden geconstateerd. De boor gaat als een warm mes door de boter en de bouwmaatschappijen kunnen niet wachten met het boren van de volgende tunnelbuizen.

Maar inmiddels loopt het project financieel gigantisch uit de klauwen. Projectkosten bedragen het dubbele van de oorspronkelijke begroting. De planning loopt ver achter en velen vragen zich af welk verheven doel de Noord/Zuidlijn dient. Toch dreigt de Noord/Zuidlijn een succes te worden. Niet als project, maar als innovatieproces.

Bij het uitvoeren van projecten is het speelveld bekend. Opdrachtgevers en uitvoerenden weten wie de betrokken partijen zijn, hoe lang het project gaat duren, wat het gaat kosten en opbrengen, en welke proven technology wordt toegepast. Bij projecten gaat het om kunstjes die eerder zijn geflikt. Bij innovatieprocessen is het precies andersom. Opdrachtgevers en uitvoerenden verkeren in onzekerheid over hoe het uiteindelijke product eruit zal zien, wie het gaat gebruiken, en ook de technologie is vaak zeer experimenteel. Zijn bij projecten begrippen als onzekerheid en risico niet welkom, bij innovatieprocessen vormen ze de kern en voor de innovatoren het werkplezier. Het ontwikkelen van innovaties is per definitie uitermate lastig en langdurig, en geluk en toeval spelen een belangrijke rol. Bekende voorbeelden zijn de laser, de Walkman en Viagra (oorspronkelijk bedoeld als een middel voor hartkwalen). 

Wie de Noord/Zuidlijn beschouwt als een project zal terecht constateren dat het een onherstelbare puinhoop is. Wie de Noord/Zuidlijn beschouwt als een innovatieproces zal terecht constateren dat het een hoopvolle exercitie is waarvan de kansen op succes de laatste maanden flink zijn verhoogd.
Het onderscheid tussen projecten en innovatieprocessen is niet slechts semantisch. Het weerspiegelt een fundamenteel verschil tussen business as usual en a journey into unknown territory. Of de Noord/Zuidlijn voor de gemeente Amsterdam uiteindelijk een innovatiesucces wordt, zal afhangen van de mate waarin men kan profiteren van alle technologische en organisatorische kennis en ervaring die wordt opgedaan met de aanleg ervan. De budgetoverschrijdingen zijn het leergeld dat aan de bouwbedrijven is betaald voor het met een nieuwe technologie aanleggen van een metrotunnel onder en door een bebouwde, slappe grond waardoor men nooit heeft geboord. De bouwbedrijven hebben ten onrechte (bewust?) de bouw van de Noord/Zuidlijn beschouwd als een project terwijl hier overduidelijk sprake is van een innovatieproces. De gemeente Amsterdam moet een claim leggen op alle omzetten en winsten die voortvloeien uit het toekomstig gebruik van kennis die is opgedaan door bouwbedrijven bij het aanleggen van de Noord/Zuidlijn. Alleen op die wijze kan de Noord/Zuidlijn een succes worden.

Patrick van der Duin is universitair docent toekomstonderzoek en innovatiemanagement aan de TU Delft. Dit artikel verscheen ook op 30 augustus 2010 in de Volkskrant.

Ouders moeten hun kinderen een studiefonds kunnen geven, vinden kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Ernst Cramer (ChristenUnie). En daar moet de belastingdienst afblijven, schrijven ze in een amendement op de nieuwe successiewet die CDA-staatssecretaris De Jager vorige week in de Kamer verdedigde. Een grote meerderheid steunde hen: niet alleen de regeringspartijen, maar ook GroenLinks, VVD, PvdD en Verdonk.

Het is echter “niet te controleren” of het geld inderdaad aan de studie wordt besteed, denkt CDA-staatssecretaris De Jager van Financiën. Daarom zou het amendement “onuitvoerbaar” zijn. Hij ontraadde het, maar de parlementariërs hebben niet naar hem geluisterd.

Er zitten wel enige beperkingen aan het studiefonds. De volwassen kinderen mogen niet ouder zijn dan zesendertig jaar. Ook moet de schenking notarieel worden vastgelegd. Bovendien moet het geld ‘aantoonbaar’ aan een opleiding worden besteed.

Overigens kunnen ouders het geld ook belastingvrij schenken als hun zoon of dochter een woning wil kopen. Maar het is kiezen: of een huis, of een studie.