Een doolhof van toiletten

Op het eerste gezicht lijkt het alsof iemand met blokken heeft gespeeld in creatief laboratorium 38cc. De huizen, wolkenkrabbers en sloppenwijken bestaan allemaal uit dezelfde, witte bouwstenen. Steeds zijn ze anders gestapeld, waardoor de gebouwen op elkaar lijken. Maar doordat dezelfde vorm zo anders wordt toegepast ziet iedere stapeling er ook weer volstrekt anders uit.

De gebouwen zijn gemaakt door Jeroen van Bergen. Het is geen toeval dat hij juist gebouwen maakt. De kunstenaar studeerde bouwkunde en kwam op het idee van modulair bouwen tijdens een stage. “Er wordt bij architectenbureaus veel gesproken over de minimale maten van ruimtes. Dat bleef hangen.”

De ruimte van het toilet liet hem niet meer los. “Het is de kleinst leefbare ruimte binnen een gebouw. Voor mij is het de menselijke maat.” Niet lang daarna begon hij het toilet te gebruiken als bouwsteen. Tien jaar lang bouwt hij modulair met het kleinste kamertje.

Het resultaat is indrukwekkend. Vooral sloppenwijk ‘Barrio de Chablas’ is prachtig. Met zijn toiletten stapelde Van Bergen huizen van verschillende grootte en plaatste ze ogenschijnlijk lukraak door elkaar heen. Tussen de ranke gebouwen lopen kleine en grotere straten met af en toe een plein. Een doolhof van toiletten.

Tijdens het maken van de sloppenwijk ging Van Bergen voor het eerst op een andere manier aan het werk. “Eerder maakte ik altijd een ontwerp en schetste ik van tevoren. Bij de sloppenwijk niet. Ik heb gewoon een gebouw geplaatst en een ander er naast gezet. In vijf maanden tijd groeide zo het werk.”

Veel rustiger ziet het kunstwerk ‘Het Dorp’ er uit. Langs een straat staan huizen netjes geordend in een lange rij aan beide kanten van de weg. Het contrast met de sloppenwijk is groot. Van Bergen, die in Maastricht woont, liet zich bij dit kunstwerk inspireren door de lintbebouwing langs rijkswegen in België.

Het lijkt bijna een maquette waarvan er al ontelbaar veel werden gemaakt bij faculteiten Bouwkunde. Maar Van Bergen maakt de gebouwen net wat anders. Ze hebben een lange uitbouw naar de achterkant. Aan de voorkant bestaan de huizen uit een paar verdiepingen en daarachter plaatst hij dezelfde modules in de lengte als een soort staart.

Van Bergen: “Iedere gevel staat voor diverse deuropeningen. Het is een samenstelling van verschillende gebouwen en daarom heb ik ze uitsteeksels gegeven. Op die manier laat ik zien dat er meerdere mensen wonen. De massa van het dorp krijgt zo vorm.”

Grote inspiratiebron van de kunstenaar is onder meer het Duitse Rügen. Daar bouwden de nazi’s vakantiewoningen, die nooit helemaal voltooid werden, met imposant lange gangen. “Je mag niet overal komen, maar de deur naar het verboden gedeelte stond op een kier. Daarachter kon ik door lange gangen dwalen. Dan ervaar je de ruimte pas echt goed.”

Het repeterende en uniforme in de architectuur fascineerde hem ook in de Stalinbau. Dat zijn imposante gebouwen die door de Sovjets in Oost-Duitsland werden neergezet. “Neem de Karl-Marxallee in Berlijn. Kilometerslang zie je daar dezelfde gebouwen. Het is machtsvertoon door het volume van de gebouwen, waardoor het uitstraalt dat iedereen gelijk is en hetzelfde denkbeeld moet hebben. Er gaat onmenselijkheid vanuit. Dat fascineert me. Maar hoe ik dat precies in mijn werk ga gebruiken weet ik nog niet.”

Van Bergen is er benieuwd naar hoe TU-studenten en –medewerkers naar zijn werk kijken. “Er is duidelijk een verwantschap met de faculteit Bouwkunde, vanwege mijn achtergrond. Meestal vinden architecten het interessant dat ik de vrijheid heb om te maken wat ik wil. Ik leg mezelf weliswaar de beperking van de toiletruimte als bouwsteen op. Maar ik heb geen opdrachtgever en ben vrijer in het maken van een beeld.”

De tentoonstelling is tot en met 3 juni te zien in 38cc, Hooikade 13, Delft.