Desgevraagd: Kloof open access gedicht

In het door hen gepropageerde ‘open access’ model betalen auteurs voor publicatie, maar zijn de artikelen vrij toegankelijk. Die kloof leek lang onoverbrugbaar. Totdat vorige week bekend werd dat de Nederlandse universiteiten, verenigd in de VNSU, tot overeenstemming zijn gekomen met een belangrijke uitgever, het Duitse bedrijf Springer. Het poldermodel lijkt te zegevieren.

“Dit is een doorbraak omdat we naast een verlenging van de abonnementen op de tijdschriften, waar wetenschappers toegang toe moeten hebben, een koppeling hebben gemaakt met het open-access publiceren”, zegt VNSU woordvoerder Bas Verweij desgevraagd. De deal houdt in dat de universitaire bibliotheken een eenheidsprijs betalen voor abonnement en publicaties. Nederlandse onderzoekers betalen dus geen extra bijdrage voor hun publicaties die wereldwijd vrij te raadplegen zijn. De abonnementen worden gehandhaafd zodat universitaire onderzoekers toegang houden tot publicaties uit andere landen.

Springer is met dertien procent marktaandeel in wetenschappelijke publicaties de op een na grootste uitgever. Onderhandelingen met de grootste uitgever, Elsevier (23 procent), liepen eerder vast. Verwacht Verweij een domino-effect van de overeenkomst met Springer? “Daar hopen we wel op. We weten dat een deel van wereld meekijkt. Het overleg met Elsevier liep enkele weken geleden stuk, maar ook met hen willen we weer om tafel. We hopen dat ook universiteiten in andere landen tot soortgelijke afspraken komen. Want overheden en zeker ook wetenschappers zijn er van overtuigd dat open access de weg naar de toekomst is.”

“Dit is een overwinning voor de wetenschap”, zegt hydroloog prof.dr.ir. Huub Savenije (CiTG). Savenije maakt zich al lang sterk voor open access. In 2004 richtte hij een van de eerste open access journals op: het online tijdschrift ‘Hydrology and Earth System Sciences’, dat valt onder de paraplu van de European Geosciences Union.

“Overheden en universiteiten pleiten al heel lang voor open acces. En terecht”, vindt Savenije. “Onderzoek dat met publiek geld betaald is moet publiek toegankelijk zijn. Voor de universiteiten is er daarnaast een belangrijke financiële drijfveer. Ze worden al jaren in een houdgreep gehouden door uitgevers met hun dure abonnementen. Ze moeten die wel afnemen omdat onderzoekers toegang tot de literatuur nodig hebben.”

Savenije denkt dat andere uitgevers zullen volgen. “Bij Elsevier hadden ze wellicht gehoopt dat ze nog enkele jaren met hun huidige zeer winstgevende business model door konden gaan. Maar ze zijn niet blind voor de tekenen des tijds. Nu een uitgever overstag is gegaan, moeten zij ook wel volgen.”

Uiteindelijk hoopt Savenije dat niet alleen publicaties voor iedereen toegankelijk worden, maar ook de onderliggende data die tot die publicaties hebben geleid. “Data zijn vaak dankzij publiek geld verzameld en zouden daarom ook publiek toegankelijk moeten zijn. Er is nu een hele beweging in de wetenschap aan het ontstaan die zich hier sterk voor maakt.”