Wetenschap

De onderlagen van Van Gogh

Met een combinatie van terahertzstraling en geluidsgolven blijkt het mogelijk tot dusver onontdekte verflagen in oude kunstschilderijen te zien.Natuurlijk was hij wel eens in een museum geweest.

Maar oude doeken… Neuh, Behnam Taebi had er niet zoveel mee. Tót hij begon met afstuderen. “Het onderwerp sprak me meteen aan. Moet je je indenken: van alles wat Vincent van Gogh ooit maakte, ligt naar schatting dertig procent verborgen onder andere, nieuwere verflagen.”

Oude meesters als Van Gogh waren niet zo bewaarderig. Mislukte schetsen verdwenen onder de verf; afgedankte doeken schilderden ze soms over. Vandaar dat de wetenschap jacht maakt op deze verloren kunstschatten, met een breed scala aan infrarood-, röntgen-, ultraviolet- en andere technieken. Maar de methodes zijn onvolkomen. Veel kunstschilders hadden de onhebbelijke gewoonte om loodverf te gebruiken. En lood, het is bekend, daar kom je met je röntgen- of infraroodapparaat mooi niet doorheen. Tot overmaat van ramp gebruikten de meesters een grondverf genaamd ‘loodwit’. Het laat zich raden: tjokvol lood. “Waar loodwit in het spel is, gaat het met de bestaande technieken meestal fout”, zegt Taebi.

Voor zijn afstudeeronderzoek bij materiaalwetenschappen onderzocht de geboren en getogen Iraniër twee nieuwe methodes. Authentieke doeken uit het museum gebruikte hij daarbij overigens niet: de afstudeerder smeerde voor zijn experimenten gewoon laagjes verf op kleine plaatjes glas.

Techniek nummer één die Taebi toetste, is de echografie, vooral bekend van de ziekenhuisscans van ongeboren baby’s. Met onhoorbaar hoog, ultrasoon geluid is het mogelijk verscholen materiaal te laten ‘echoën’. Voor zijn geverfde glaasjes gebruikte Taebi geluid van dertig megahertz, driemaal méér dan nodig is voor babyecho’s. En inderdaad, dat werkte. Taebi slaagde erin de dikte van laagjes van de antieke verf ‘omber’ op te meten die verstopt zaten onder het loodwit.

Jammer alleen dat de techniek een serieus nadeel heeft. De lucht tussen de geluidsbron en het doek werkt namelijk als stoorzender. Net als in het ziekenhuis zou je een doek dus moeten besmeren met contactgelei. Taebi onderving het probleem door zijn beschilderde glasplaatjes in een bak met water te stoppen. “Maar ik ben bang dat zoiets met een echte Van Gogh niet mag,” merkt hij droogjes op.

Optimistischer is Taebi over de tweede techniek die hij testte: terahertzgolven. Achter die nogal sciencefictionachtige benaming schuilt een onderzoeksveld in opkomst. Terahertzgolven zitten in tussen microgolven en infraroodstraling . en staan erom bekend dat je er ook zachte materialen mee kunt zien. In 2002 bracht Bob Miles van de Universiteit van Leeds de techniek al onder de aandacht van kunsthistorici: met terahertzstraling is het in principe mogelijk om ongeopende boeken te lezen en, jawel, schilderijen onder hun jasje te kijken.

Dat is inderdaad het geval, toonde Taebi aan. Met een supersnel vurende femtosecondelaser beschoot hij zijn beschilderde glasplaatjes met terahertzstraling. Daarna bestudeerde hij hoe lang de golven er precies over deden om terug te kaatsen, en hoe de verf de golven precies had vervormd. Dat leverde een dwarsdoorsnede op van de verf . zónder gedoe met bakken water. “Als ik moest kiezen, zou ik hier mijn geld op inzetten”, zegt Taebi. “Al denk ik dat er zeker nog een paar jaar onderzoek nodig is voordat we nou eens eindelijk Vincent zijn onderlagen kunnen bekijken.”

Taebi zelf lijkt voorgoed in de ban van de zachtere kant van de harde wetenschappen. “Ik heb allerlei wilde ideeën over wat ik nu ga doen”, zegt Taebi met de geestelijke ruimte die je alleen maar vindt bij net afgestudeerden. “Misschien iets met sociale wetenschappen. Iets met de geschiedenis van de techniek. Ik houd van veelzijdige, grote onderwerpen.”

Van alles wat Vincent van Gogh ooit maakte, ligt zo’n dertig procent verborgen onder andere verflagen. (Foto: Leo van der Noort/Hollandse Hoogte)

Met een combinatie van terahertzstraling en geluidsgolven blijkt het mogelijk tot dusver onontdekte verflagen in oude kunstschilderijen te zien.

Natuurlijk was hij wel eens in een museum geweest. Maar oude doeken… Neuh, Behnam Taebi had er niet zoveel mee. Tót hij begon met afstuderen. “Het onderwerp sprak me meteen aan. Moet je je indenken: van alles wat Vincent van Gogh ooit maakte, ligt naar schatting dertig procent verborgen onder andere, nieuwere verflagen.”

Oude meesters als Van Gogh waren niet zo bewaarderig. Mislukte schetsen verdwenen onder de verf; afgedankte doeken schilderden ze soms over. Vandaar dat de wetenschap jacht maakt op deze verloren kunstschatten, met een breed scala aan infrarood-, röntgen-, ultraviolet- en andere technieken. Maar de methodes zijn onvolkomen. Veel kunstschilders hadden de onhebbelijke gewoonte om loodverf te gebruiken. En lood, het is bekend, daar kom je met je röntgen- of infraroodapparaat mooi niet doorheen. Tot overmaat van ramp gebruikten de meesters een grondverf genaamd ‘loodwit’. Het laat zich raden: tjokvol lood. “Waar loodwit in het spel is, gaat het met de bestaande technieken meestal fout”, zegt Taebi.

Voor zijn afstudeeronderzoek bij materiaalwetenschappen onderzocht de geboren en getogen Iraniër twee nieuwe methodes. Authentieke doeken uit het museum gebruikte hij daarbij overigens niet: de afstudeerder smeerde voor zijn experimenten gewoon laagjes verf op kleine plaatjes glas.

Techniek nummer één die Taebi toetste, is de echografie, vooral bekend van de ziekenhuisscans van ongeboren baby’s. Met onhoorbaar hoog, ultrasoon geluid is het mogelijk verscholen materiaal te laten ‘echoën’. Voor zijn geverfde glaasjes gebruikte Taebi geluid van dertig megahertz, driemaal méér dan nodig is voor babyecho’s. En inderdaad, dat werkte. Taebi slaagde erin de dikte van laagjes van de antieke verf ‘omber’ op te meten die verstopt zaten onder het loodwit.

Jammer alleen dat de techniek een serieus nadeel heeft. De lucht tussen de geluidsbron en het doek werkt namelijk als stoorzender. Net als in het ziekenhuis zou je een doek dus moeten besmeren met contactgelei. Taebi onderving het probleem door zijn beschilderde glasplaatjes in een bak met water te stoppen. “Maar ik ben bang dat zoiets met een echte Van Gogh niet mag,” merkt hij droogjes op.

Optimistischer is Taebi over de tweede techniek die hij testte: terahertzgolven. Achter die nogal sciencefictionachtige benaming schuilt een onderzoeksveld in opkomst. Terahertzgolven zitten in tussen microgolven en infraroodstraling . en staan erom bekend dat je er ook zachte materialen mee kunt zien. In 2002 bracht Bob Miles van de Universiteit van Leeds de techniek al onder de aandacht van kunsthistorici: met terahertzstraling is het in principe mogelijk om ongeopende boeken te lezen en, jawel, schilderijen onder hun jasje te kijken.

Dat is inderdaad het geval, toonde Taebi aan. Met een supersnel vurende femtosecondelaser beschoot hij zijn beschilderde glasplaatjes met terahertzstraling. Daarna bestudeerde hij hoe lang de golven er precies over deden om terug te kaatsen, en hoe de verf de golven precies had vervormd. Dat leverde een dwarsdoorsnede op van de verf . zónder gedoe met bakken water. “Als ik moest kiezen, zou ik hier mijn geld op inzetten”, zegt Taebi. “Al denk ik dat er zeker nog een paar jaar onderzoek nodig is voordat we nou eens eindelijk Vincent zijn onderlagen kunnen bekijken.”

Taebi zelf lijkt voorgoed in de ban van de zachtere kant van de harde wetenschappen. “Ik heb allerlei wilde ideeën over wat ik nu ga doen”, zegt Taebi met de geestelijke ruimte die je alleen maar vindt bij net afgestudeerden. “Misschien iets met sociale wetenschappen. Iets met de geschiedenis van de techniek. Ik houd van veelzijdige, grote onderwerpen.”

Van alles wat Vincent van Gogh ooit maakte, ligt zo’n dertig procent verborgen onder andere verflagen. (Foto: Leo van der Noort/Hollandse Hoogte)

Redacteur Redactie

Heb je een vraag of opmerking over dit artikel?

delta@tudelft.nl

Comments are closed.