Bloed aan de rekenmachine

In een langetermijnweddenschap zette hij duizend dollar in op de stelling dat tegen het jaar 2020 één miljoen mensen zullen sterven als gevolg van bioterrorisme of een fout tijdens de ontwikkeling van biologische wapens. Maar daar blijft het niet bij: Rees schat de kans dat de mensheid het jaar 2100 haalt op vijftig procent.

De oorzaak: we verliezen de macht over onze eigen technologie. Een eeuw geleden bestond de grootste bedreiging voor de mens uit natuurgeweld als overstromingen en aardbevingen. Maar met het voortschrijden van de wetenschap creëert de mensheid haar eigen zelfmoordwapens. De mensheid onderzoekt en onderzoekt, maar vraagt zich niet af of het resultaat van dat onderzoek gewenst is. Kernwapens houden de wereld al decennia in een greep en het nieuwe gevaar staat al te trappelen: biotechnologie en nanotechnologie.

Het grote verschil: de macht over kernenergie lag bij staten, terwijl bio- en nanokennis breder toegankelijk is. Gemanipuleerde virussen kweken en verspreiden is in de toekomst relatief eenvoudig. Een terrorist kan het bij wijze van spreken in zijn eigen garage in elkaar rommelen.

Hetzelfde geldt wellicht voor nanotechnologie. Wordt onze aardbol de komende eeuw aangevallen door op hol geslagen miniatuurmachientjes die zichzelf op catastrofale wijze vermenigvuldigen? Er hoeft maar één wetenschappelijke terrorist te zijn die zijn kennis misbruikt. Of erger: een goedzak die een reageerbuis uit zijn handen laat vallen.

Misschien krijgen ook wetenschappers of alumni van de TU Delft bloed aan hun rekenmachines. Staat hier geen kernenergie, biotechnologie en nanotechnologie op het programma? De wetenschappers in kwestie zeggen waarschijnlijk dat het allemaal wel meevalt, maar misschien ontdekken ze op dit moment in de kelders van technische natuurkunde per ongeluk de sleutel tot de hel. Grote ontdekkingen komen altijd bij toeval.

Ondoordacht verder wetenschappen kan leiden tot catastrofes. Maar is de wetenschap te stoppen? Het antwoord is natuurlijk nee. Vertragen is mogelijk, maar er is altijd ergens ter wereld een wetenschapper die doorgaat. Het menselijk brein heeft geen backspace-knop. Klonen verboden in het ene land? Dan gaat het onderzoek elders verder. Zie de Italiaanse arts Antonori, die net als een schimmige Franse sekte claimt de eerste kloonbaby op de wereld te hebben gezet.

Toch kan de TU op kleine schaal iets doen. Het zou een stap vooruit zijn als wetenschappers meer aandacht hebben voor de gevaren. En dat begint met het onderwijs. Even spitten door mijn eigen boekenkast leverde mij slechts één hit op: een dun dictaat met daarin één artikel over filosofische ethiek. Theorie over Kant en het utilitisme % het is alles wat ik in vier jaar technische bestuurskunde over dit onderwerp heb geleerd. De boekenlegger en de aantekeningen in de kantlijn verraden dat ik alleen de eerste twee pagina’s gelezen heb. Een tentamen over de stof heb ik nooit hoeven doen.

Bij veel opleidingen is het vak ethiek en techniek al enige tijd verplicht. Studenten krijgen een half tot vier studiepunten voor het vak. Een half punt? Dat is vrij karig. Beter is het om ethiek % zeker bij de opleidingen in vakgebieden waar risicovol onderzoek gedaan wordt % tot een jaarlijks terugkerend vak te maken. En misschien moet het laatste hoofdstuk van iederafstudeerverslag ook verplicht het kopje ‘ethiek’ meekrijgen. Voorzichtig handelen is geboden. Anders kunnen we Rees beter meteen die duizend dollar geven.

Rik Kuiper is freelance journalist. Hij studeerde technische bestuurskunde aan de TU Delft.

Wie van doemdenken houdt moet het boek ‘Onze laatste eeuw’ van Martin Rees lezen. De hoogleraar astronomie van Cambridge University ziet de komende eeuw somber tegemoet. In een langetermijnweddenschap zette hij duizend dollar in op de stelling dat tegen het jaar 2020 één miljoen mensen zullen sterven als gevolg van bioterrorisme of een fout tijdens de ontwikkeling van biologische wapens. Maar daar blijft het niet bij: Rees schat de kans dat de mensheid het jaar 2100 haalt op vijftig procent.

De oorzaak: we verliezen de macht over onze eigen technologie. Een eeuw geleden bestond de grootste bedreiging voor de mens uit natuurgeweld als overstromingen en aardbevingen. Maar met het voortschrijden van de wetenschap creëert de mensheid haar eigen zelfmoordwapens. De mensheid onderzoekt en onderzoekt, maar vraagt zich niet af of het resultaat van dat onderzoek gewenst is. Kernwapens houden de wereld al decennia in een greep en het nieuwe gevaar staat al te trappelen: biotechnologie en nanotechnologie.

Het grote verschil: de macht over kernenergie lag bij staten, terwijl bio- en nanokennis breder toegankelijk is. Gemanipuleerde virussen kweken en verspreiden is in de toekomst relatief eenvoudig. Een terrorist kan het bij wijze van spreken in zijn eigen garage in elkaar rommelen.

Hetzelfde geldt wellicht voor nanotechnologie. Wordt onze aardbol de komende eeuw aangevallen door op hol geslagen miniatuurmachientjes die zichzelf op catastrofale wijze vermenigvuldigen? Er hoeft maar één wetenschappelijke terrorist te zijn die zijn kennis misbruikt. Of erger: een goedzak die een reageerbuis uit zijn handen laat vallen.

Misschien krijgen ook wetenschappers of alumni van de TU Delft bloed aan hun rekenmachines. Staat hier geen kernenergie, biotechnologie en nanotechnologie op het programma? De wetenschappers in kwestie zeggen waarschijnlijk dat het allemaal wel meevalt, maar misschien ontdekken ze op dit moment in de kelders van technische natuurkunde per ongeluk de sleutel tot de hel. Grote ontdekkingen komen altijd bij toeval.

Ondoordacht verder wetenschappen kan leiden tot catastrofes. Maar is de wetenschap te stoppen? Het antwoord is natuurlijk nee. Vertragen is mogelijk, maar er is altijd ergens ter wereld een wetenschapper die doorgaat. Het menselijk brein heeft geen backspace-knop. Klonen verboden in het ene land? Dan gaat het onderzoek elders verder. Zie de Italiaanse arts Antonori, die net als een schimmige Franse sekte claimt de eerste kloonbaby op de wereld te hebben gezet.

Toch kan de TU op kleine schaal iets doen. Het zou een stap vooruit zijn als wetenschappers meer aandacht hebben voor de gevaren. En dat begint met het onderwijs. Even spitten door mijn eigen boekenkast leverde mij slechts één hit op: een dun dictaat met daarin één artikel over filosofische ethiek. Theorie over Kant en het utilitisme % het is alles wat ik in vier jaar technische bestuurskunde over dit onderwerp heb geleerd. De boekenlegger en de aantekeningen in de kantlijn verraden dat ik alleen de eerste twee pagina’s gelezen heb. Een tentamen over de stof heb ik nooit hoeven doen.

Bij veel opleidingen is het vak ethiek en techniek al enige tijd verplicht. Studenten krijgen een half tot vier studiepunten voor het vak. Een half punt? Dat is vrij karig. Beter is het om ethiek % zeker bij de opleidingen in vakgebieden waar risicovol onderzoek gedaan wordt % tot een jaarlijks terugkerend vak te maken. En misschien moet het laatste hoofdstuk van iederafstudeerverslag ook verplicht het kopje ‘ethiek’ meekrijgen. Voorzichtig handelen is geboden. Anders kunnen we Rees beter meteen die duizend dollar geven.

Rik Kuiper is freelance journalist. Hij studeerde technische bestuurskunde aan de TU Delft.