Blackbox bij kijkoperaties

“Je krijgt het niet cadeau, die kleine sneetjes”, zegt prof.dr. Johan Lange. De chirurg en opleidingsdirecteur van het Erasmus Medisch Centrum (Erasmus MC) trekt zijn handschoenen uit en loopt de operatiekamer uit. Zojuist heeft hij met succes een tumor uit de buik van een vrouw verwijderd. Zonder al te veel bloed, want het was een laparoscopische operatie, ook wel bekend als kijkoperatie. Door een gaatje in de navel werd een kijkbuis met een lampje en een piepkleine camera in het lichaam gebracht. De assistente bediende de camera zo dat Lange op een beeldscherm kon zien wat hij in de buik deed. Met de instrumenten die door drie andere gaatjes in de buikwand staken, deed de chirurg het werk.

Een kijkoperatie is een stuk moeilijker dan een ouderwetse open operatie, verzekert Lange. “Je kunt minder goed voelen wat je doet, want je kunt niet met je hand in die gaatjes. En je moet het doen met het beeld van de camera. Je hebt niet zoveel overzicht als bij een open operatie.” Het is vooral de patiënt die er voordeel bij heeft. Lange: “Die loopt minder schade op, een grote snee is toch letsel. De patiënt is sneller weer mobiel en er zijn minder complicaties. Tenminste, als het goed gaat.”
Onnodige missers

Te vaak gaat het niet goed, meldde de Inspectie voor de Gezondheidszorg vorige week in haar rapport ‘Risico’s minimaal invasieve chirurgie onderschat’. De inspectie deed onderzoek naar laparoscopische operaties in heel Nederland. “De conclusies zijn reden voor grote zorg”, meldt de inspectie in de begeleidende brief aan de minister van Volksgezondheid. Niet alle chirurgen hebben evenveel ervaring met kijkoperaties. Bovendien worden er geen landelijke eisen gesteld aan chirurgische opleidingen of aan het onderhoud van de apparatuur. Ook verslaglegging van de operaties en registratie van complicaties laat nog te wensen over. Voor 1 juli 2008 wil de inspectie landelijke standaarden voor laparoscopische operaties, om zo vermijdbare incidenten te voorkomen.

Samen met de TU Delft werkt het Erasmus MC al aan een aantal oplossingen om onnodige missers tegen te gaan. Zo ontwikkelde ir. Armagan Albayrak (IO) voor haar promotieonderzoek een soort APK-keuring voor de lichtkabel van de camera die bij laparoscopische operaties wordt gebruikt. Die kabels blijken vaak slecht te werken, waardoor de chirurg slecht zicht heeft in de buik.

Ondertussen werkt ir. Linda Wauben, ook bij het Erasmus MC en de afdeling Medisign van IO, aan een betere verslaglegging van operaties in het algemeen. Omdat ze de operaties met een camera wil registreren, zijn laparoscopische operaties het eerste waar ze de nieuwe manier van verslaglegging op test. Een camera is dan immers al aanwezig.

Haar inspiratie haalde Wauben uit de luchtvaart. Wat haar betreft krijgt elke operatiekamer een blackbox. “Het liefst zou ik alles registreren. Gegevens over de toestand van de patiënt, bijvoorbeeld de hartslag, maar ook video-opnames van de operatie. En van de communicatie, verbaal en non-verbaal, binnen het operatieteam.” Als iets misgaat, kan het team op de beelden zien wat er tijdens de operatie is gebeurd. Niet alleen het betrokken team leert hiervan, maar ook studenten en artsen die een opleiding of training volgen.”

Nu is na de operatie alleen een verslag van een half A4-tje beschikbaar. “De chirurg maakt die verslagen zelf, dus ze zijn subjectief”, zegt Lange. Hij is één van de promotoren van Wauben. “Bovendien wordt het verslag niet altijd meteen na de operatie gemaakt”, voegt Wauben hieraan toe. “Vaak is het weinig gedetailleerd.” Voor een goede nabespreking van de operatie ziet Wauben meer in een uitgebreid beeldverslag. Daarnaast wil ze een methode ontwikkelen om direct na de operatie een objectief operatieverslag op papier te hebben. Een assistente kan bijvoorbeeld tijdens de operatie een paar standaardvragen beantwoorden. Meteen na de operatie rolt een verslag uit de printer.

Sinds vier maanden registreert Wauben in negen ziekenhuizen laparoscopische galblaasoperaties. Ze gebruikt alleen de beelden van de camera in de buik. “Daarop zie je alleen de organen. Ik krijg de beelden anoniem”, vertelt Wauben. De camera’s en microfoons om ook de communicatie binnen het operatieteam op te nemen,liggen klaar voor gebruik. Al een jaar. Eerst moet aan de medisch ethische toetsingscommissie toestemming worden gevraagd om de patiënt en het team in beeld te brengen. “Dat ligt nogal gevoelig allemaal.”

Niet iedereen wil meewerken aan de opnames van de operaties, blijkt. “Dat valt me tegen”, zegt Lange. “Als je je niet durft te laten filmen, zou je ook niet moeten opereren.” Toch realiseert ook hij zich dat het opnemen en nabespreken van operaties een grote cultuuromslag is. Om weerstand te voorkomen moeten de videoverslagen niet worden gebruikt om iemand de schuld te geven als iets fout gaat. Ook moet volgens Wauben de cultuur zo veranderen dat men elkaar durft aan te spreken op fouten. “Dat zal moeilijk te veranderen zijn, maar je moet gewoon beginnen bij de mensen die ervoor open staan. Dan sijpelt het vanzelf door.”

Zowel Wauben als haar promotor hebben er vertrouwen in dat de blackbox er komt. Lange: “De blackbox is onherroepelijk de toekomst. Helemaal na het rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg.” Hij had liever gezien dat de chirurgen zelf met een rapport waren gekomen. “Er gaat namelijk ook veel wèl goed. Maar toch ben ik blij met het rapport.”

“Je krijgt het niet cadeau, die kleine sneetjes”, zegt prof.dr. Johan Lange. De chirurg en opleidingsdirecteur van het Erasmus Medisch Centrum (Erasmus MC) trekt zijn handschoenen uit en loopt de operatiekamer uit. Zojuist heeft hij met succes een tumor uit de buik van een vrouw verwijderd. Zonder al te veel bloed, want het was een laparoscopische operatie, ook wel bekend als kijkoperatie. Door een gaatje in de navel werd een kijkbuis met een lampje en een piepkleine camera in het lichaam gebracht. De assistente bediende de camera zo dat Lange op een beeldscherm kon zien wat hij in de buik deed. Met de instrumenten die door drie andere gaatjes in de buikwand staken, deed de chirurg het werk.

Een kijkoperatie is een stuk moeilijker dan een ouderwetse open operatie, verzekert Lange. “Je kunt minder goed voelen wat je doet, want je kunt niet met je hand in die gaatjes. En je moet het doen met het beeld van de camera. Je hebt niet zoveel overzicht als bij een open operatie.” Het is vooral de patiënt die er voordeel bij heeft. Lange: “Die loopt minder schade op, een grote snee is toch letsel. De patiënt is sneller weer mobiel en er zijn minder complicaties. Tenminste, als het goed gaat.”
Onnodige missers

Te vaak gaat het niet goed, meldde de Inspectie voor de Gezondheidszorg vorige week in haar rapport ‘Risico’s minimaal invasieve chirurgie onderschat’. De inspectie deed onderzoek naar laparoscopische operaties in heel Nederland. “De conclusies zijn reden voor grote zorg”, meldt de inspectie in de begeleidende brief aan de minister van Volksgezondheid. Niet alle chirurgen hebben evenveel ervaring met kijkoperaties. Bovendien worden er geen landelijke eisen gesteld aan chirurgische opleidingen of aan het onderhoud van de apparatuur. Ook verslaglegging van de operaties en registratie van complicaties laat nog te wensen over. Voor 1 juli 2008 wil de inspectie landelijke standaarden voor laparoscopische operaties, om zo vermijdbare incidenten te voorkomen.

Samen met de TU Delft werkt het Erasmus MC al aan een aantal oplossingen om onnodige missers tegen te gaan. Zo ontwikkelde ir. Armagan Albayrak (IO) voor haar promotieonderzoek een soort APK-keuring voor de lichtkabel van de camera die bij laparoscopische operaties wordt gebruikt. Die kabels blijken vaak slecht te werken, waardoor de chirurg slecht zicht heeft in de buik.

Ondertussen werkt ir. Linda Wauben, ook bij het Erasmus MC en de afdeling Medisign van IO, aan een betere verslaglegging van operaties in het algemeen. Omdat ze de operaties met een camera wil registreren, zijn laparoscopische operaties het eerste waar ze de nieuwe manier van verslaglegging op test. Een camera is dan immers al aanwezig.

Haar inspiratie haalde Wauben uit de luchtvaart. Wat haar betreft krijgt elke operatiekamer een blackbox. “Het liefst zou ik alles registreren. Gegevens over de toestand van de patiënt, bijvoorbeeld de hartslag, maar ook video-opnames van de operatie. En van de communicatie, verbaal en non-verbaal, binnen het operatieteam.” Als iets misgaat, kan het team op de beelden zien wat er tijdens de operatie is gebeurd. Niet alleen het betrokken team leert hiervan, maar ook studenten en artsen die een opleiding of training volgen.”

Nu is na de operatie alleen een verslag van een half A4-tje beschikbaar. “De chirurg maakt die verslagen zelf, dus ze zijn subjectief”, zegt Lange. Hij is één van de promotoren van Wauben. “Bovendien wordt het verslag niet altijd meteen na de operatie gemaakt”, voegt Wauben hieraan toe. “Vaak is het weinig gedetailleerd.” Voor een goede nabespreking van de operatie ziet Wauben meer in een uitgebreid beeldverslag. Daarnaast wil ze een methode ontwikkelen om direct na de operatie een objectief operatieverslag op papier te hebben. Een assistente kan bijvoorbeeld tijdens de operatie een paar standaardvragen beantwoorden. Meteen na de operatie rolt een verslag uit de printer.

Sinds vier maanden registreert Wauben in negen ziekenhuizen laparoscopische galblaasoperaties. Ze gebruikt alleen de beelden van de camera in de buik. “Daarop zie je alleen de organen. Ik krijg de beelden anoniem”, vertelt Wauben. De camera’s en microfoons om ook de communicatie binnen het operatieteam op te nemen,liggen klaar voor gebruik. Al een jaar. Eerst moet aan de medisch ethische toetsingscommissie toestemming worden gevraagd om de patiënt en het team in beeld te brengen. “Dat ligt nogal gevoelig allemaal.”

Niet iedereen wil meewerken aan de opnames van de operaties, blijkt. “Dat valt me tegen”, zegt Lange. “Als je je niet durft te laten filmen, zou je ook niet moeten opereren.” Toch realiseert ook hij zich dat het opnemen en nabespreken van operaties een grote cultuuromslag is. Om weerstand te voorkomen moeten de videoverslagen niet worden gebruikt om iemand de schuld te geven als iets fout gaat. Ook moet volgens Wauben de cultuur zo veranderen dat men elkaar durft aan te spreken op fouten. “Dat zal moeilijk te veranderen zijn, maar je moet gewoon beginnen bij de mensen die ervoor open staan. Dan sijpelt het vanzelf door.”

Zowel Wauben als haar promotor hebben er vertrouwen in dat de blackbox er komt. Lange: “De blackbox is onherroepelijk de toekomst. Helemaal na het rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg.” Hij had liever gezien dat de chirurgen zelf met een rapport waren gekomen. “Er gaat namelijk ook veel wèl goed. Maar toch ben ik blij met het rapport.”