‘Bezuinigingen op hoger onderwijs maken Nederland dommer’

br />
De minister maakt zich zorgen. Alle grote partijen beloven in hun verkiezingsprogramma extra geld voor onderwijs uit te trekken. Maar Ritzen heeft het zijn ambtenaren eens laten doorrekenen, en hun rekensommetjes stemmen hem somber. Want wat de partijen met de ene hand uitdelen, pakken ze met de andere weer af – althans voor een deel.

De reden is simpel. Om ruimte te scheppen voor nieuwe plannen willen alle grote partijen bezuinigen. Een groot deel van die bezuinigingen staat gerangschikt onder kopjes als ‘efficiency overheid’ of ‘arbeidsvoorwaarden overheid’. Maar omdat het onderwijs nu eenmaal een van de grootste overheidssectoren is, zal het ook een flink deel van die bezuinigingsbedragen moeten opbrengen.

Voor universiteiten en hogescholen lijken de programma’s ronduit bedreigend. In de wensenlijstjes van de politiek komen ze niet voor. Een aantal partijen zegt echter uitdrukkelijk dat basis- en voortgezet onderwijs niet hoeven mee te betalen aan de algemene bezuinigingen. Het bedrag waarvoor het hoger onderwijs wordt ‘aangeslagen’ kon daardoor wel eens tot duizelingwekkende hoogte stijgen.

Dat vreest althans minister Ritzen, en hij vindt het hoog tijd om aan de bel te trekken. ,,Ik maak me grote zorgen”, zegt hij. ,,De afgelopen jaren is onderwijs steeds hoger op de politieke agenda komen te staan. Dat dreigt ons nu toch uit de handen te glippen. Het is nu alle hens aan dek.”
Telefoontje

Over zijn eigen partij, de PvdA, maakt Ritzen zich nog het minst druk. Die heeft op haar congres uitgesproken dat het onderwijs gevrijwaard moet blijven van bezuinigingen. En ook over D66 maakt de minister zich niet de allergrootste zorgen. ,,Daar zie ik de ruimte om tot andere gedachten te komen”, zegt hij.

Maar bij de VVD ziet hij die ruimte niet. ,,Ik heb goed naar de VVD geluisterd, en ik kan het niet anders zien: haar programma bevat zware bezuinigingen op het hoger onderwijs.” Voor alle duidelijkheid, voegt hij er meteen aan toe, hij hoopt dat hij het verkeerd ziet. ,,Graag. Maar laat dat dan even vastgesteld worden. Even één telefoontje van de VVD.”

De VVD ontkent Ritzens aantijgingen overigens en houdt het erop dat juist het PvdA-programma wel eens slecht zou kunnen uitpakken voor het hoger onderwijs. Zolang het telefoontje uitblijft, blijft Ritzen het zeggen: laat de VVD helderheid scheppen. ,,Ik hoop het soort helderheid dat de VVD zegt: geen bezuinigingen op hoger onderwijs. Anders zouden jongeren toch moeten zeggen: nee, dat spreekt ons niet aan.”

Het lijkt er verdacht veel op dat de minister, die vorig jaardoor Bolkestein de wacht aangezegd kreeg, bezig is aan de verkiezingscampagne. Ritzen ontkent: ,,Nee, ik ben gewoon ontzettend bezorgd. Als minister.”
Kapstokjes

Er is reden voor die bezorgdheid, vindt Ritzen zelf. ,,Een verkiezingsprogramma is een serieuze zaak, veel serieuzer dan vaak wordt gedacht. Sommige mensen waren bijvoorbeeld verbaasd over de grote bezuinigingen op het hoger onderwijs die vier jaar geleden in het regeerakkoord werden vastgelegd. Maar die vloeiden rechtstreeks voort uit het programma van de VVD. Ook toen al had de VVD aan allerhande kapstokjes bezuinigingen hangen. Ook toen al waren de kapstokjes wel bekend, maar niet de jassen die eraan hingen.”

,,De VVD zegt nu: er wordt niet bezuinigd op het basis- en voortgezet onderwijs. Dat maakt me alleen maar ongeruster. De VVD wil 2,4 miljard gulden bezuinigen op ‘arbeidsvoorwaarden overheid’. Normaliter moet onderwijs daarvan een miljard opbrengen. Dat moet kennelijk uit het hoger onderwijs komen. En de ‘arbeidsproductiviteitskorting’ van één procent die de VVD overweegt, zou het hoger onderwijs al 250 miljoen gulden kosten.

,,Ik tel de bedragen maar niet bij elkaar op. Maar ik vind dit programma zeer bedreigend. Ik heb dit punt de afgelopen weken al een paar keer naar voren gebracht. En dan wordt er steeds gezegd: het basis- en voortgezet onderwijs hoeven niet bij te dragen. Nee, maar dat was ook niet mijn vraag. De vraag is: gaat het hoger onderwijs de volgende regeerperiode op het slachtblok?”

,,Ik vind dat de VVD knollen voor citroenen verkoopt. Men roept dat Nederland kennisintensief moet worden. Met het soort bezuinigingen dat vooral de VVD voorstelt, kun je dat niet volhouden.”
Dommer

,,We moeten niet vergeten dat er voor het wetenschappelijk onderwijs nog 200 miljoen gulden aan bezuinigingen op de lat staat uit het vorige regeerakkoord”, zegt Ritzen. ,,En voor het hbo staat in feite ook nog een fors bedrag op de lat.”

Vier jaar geleden dacht ook bijna iedereen: anderhalf miljard bezuinigen op hoger onderwijs en studiefinanciering kan niet. Ritzen bewees toen zelf het tegendeel. ,,Destijds hebben we dat ingevuld op een wijze die kon”, verdedigt de minister zijn beleid. ,,Dat was duwen en trekken. Misschien zijn er daardoor links en rechts wel wat problemen ontstaan. Maar de kwaliteit is overeind gebleven en zelfs, ook in de ogen van buitenstaanders, verbeterd.”

,,Maar daar moet je niet de les uit trekken: er kan nog wel een beetje meer af. We hebben er de afgelopen jaren voor gezorgd dat de studieduur is teruggebracht. Daardoor werd het hoger onderwijs compacter en steviger, maar niet minder. Als je nu zegt: er kan wel meer af, dan wordt het dus echt minder. Dat zou betekenen: minder kwaliteit, minder studeerbaarheid. Dan maak je Nederland dommer.”

Om de begroting rond te krijgen, zouden partijen ook hun uitgavenpatroon kunnen aanpassen, vindt Ritzen: ,,Je kunt ookje uitgaven aanpassen. Juist de partijen die veel bezuinigen, geven ook veel geld terug aan de belastingbetaler. De VVD steekt 7,5 miljard gulden in die lastenverlichting. Ze bezuinigen op hoger onderwijs om de toptarieven van de belasting te kunnen verlagen. Ik wil het niet meteen in partijpolitieke termen gieten, maar er is wel een directe verbinding.”

Minister Ritzen maakt zich zorgen over de onderwijsparagrafen in de verkiezingsprogramma’s, vooral die van de VVD. De partijen willen weliswaar meer geld aan onderwijs uitgeven, maar halen dat via de achterdeur weer terug.

De minister maakt zich zorgen. Alle grote partijen beloven in hun verkiezingsprogramma extra geld voor onderwijs uit te trekken. Maar Ritzen heeft het zijn ambtenaren eens laten doorrekenen, en hun rekensommetjes stemmen hem somber. Want wat de partijen met de ene hand uitdelen, pakken ze met de andere weer af – althans voor een deel.

De reden is simpel. Om ruimte te scheppen voor nieuwe plannen willen alle grote partijen bezuinigen. Een groot deel van die bezuinigingen staat gerangschikt onder kopjes als ‘efficiency overheid’ of ‘arbeidsvoorwaarden overheid’. Maar omdat het onderwijs nu eenmaal een van de grootste overheidssectoren is, zal het ook een flink deel van die bezuinigingsbedragen moeten opbrengen.

Voor universiteiten en hogescholen lijken de programma’s ronduit bedreigend. In de wensenlijstjes van de politiek komen ze niet voor. Een aantal partijen zegt echter uitdrukkelijk dat basis- en voortgezet onderwijs niet hoeven mee te betalen aan de algemene bezuinigingen. Het bedrag waarvoor het hoger onderwijs wordt ‘aangeslagen’ kon daardoor wel eens tot duizelingwekkende hoogte stijgen.

Dat vreest althans minister Ritzen, en hij vindt het hoog tijd om aan de bel te trekken. ,,Ik maak me grote zorgen”, zegt hij. ,,De afgelopen jaren is onderwijs steeds hoger op de politieke agenda komen te staan. Dat dreigt ons nu toch uit de handen te glippen. Het is nu alle hens aan dek.”
Telefoontje

Over zijn eigen partij, de PvdA, maakt Ritzen zich nog het minst druk. Die heeft op haar congres uitgesproken dat het onderwijs gevrijwaard moet blijven van bezuinigingen. En ook over D66 maakt de minister zich niet de allergrootste zorgen. ,,Daar zie ik de ruimte om tot andere gedachten te komen”, zegt hij.

Maar bij de VVD ziet hij die ruimte niet. ,,Ik heb goed naar de VVD geluisterd, en ik kan het niet anders zien: haar programma bevat zware bezuinigingen op het hoger onderwijs.” Voor alle duidelijkheid, voegt hij er meteen aan toe, hij hoopt dat hij het verkeerd ziet. ,,Graag. Maar laat dat dan even vastgesteld worden. Even één telefoontje van de VVD.”

De VVD ontkent Ritzens aantijgingen overigens en houdt het erop dat juist het PvdA-programma wel eens slecht zou kunnen uitpakken voor het hoger onderwijs. Zolang het telefoontje uitblijft, blijft Ritzen het zeggen: laat de VVD helderheid scheppen. ,,Ik hoop het soort helderheid dat de VVD zegt: geen bezuinigingen op hoger onderwijs. Anders zouden jongeren toch moeten zeggen: nee, dat spreekt ons niet aan.”

Het lijkt er verdacht veel op dat de minister, die vorig jaardoor Bolkestein de wacht aangezegd kreeg, bezig is aan de verkiezingscampagne. Ritzen ontkent: ,,Nee, ik ben gewoon ontzettend bezorgd. Als minister.”
Kapstokjes

Er is reden voor die bezorgdheid, vindt Ritzen zelf. ,,Een verkiezingsprogramma is een serieuze zaak, veel serieuzer dan vaak wordt gedacht. Sommige mensen waren bijvoorbeeld verbaasd over de grote bezuinigingen op het hoger onderwijs die vier jaar geleden in het regeerakkoord werden vastgelegd. Maar die vloeiden rechtstreeks voort uit het programma van de VVD. Ook toen al had de VVD aan allerhande kapstokjes bezuinigingen hangen. Ook toen al waren de kapstokjes wel bekend, maar niet de jassen die eraan hingen.”

,,De VVD zegt nu: er wordt niet bezuinigd op het basis- en voortgezet onderwijs. Dat maakt me alleen maar ongeruster. De VVD wil 2,4 miljard gulden bezuinigen op ‘arbeidsvoorwaarden overheid’. Normaliter moet onderwijs daarvan een miljard opbrengen. Dat moet kennelijk uit het hoger onderwijs komen. En de ‘arbeidsproductiviteitskorting’ van één procent die de VVD overweegt, zou het hoger onderwijs al 250 miljoen gulden kosten.

,,Ik tel de bedragen maar niet bij elkaar op. Maar ik vind dit programma zeer bedreigend. Ik heb dit punt de afgelopen weken al een paar keer naar voren gebracht. En dan wordt er steeds gezegd: het basis- en voortgezet onderwijs hoeven niet bij te dragen. Nee, maar dat was ook niet mijn vraag. De vraag is: gaat het hoger onderwijs de volgende regeerperiode op het slachtblok?”

,,Ik vind dat de VVD knollen voor citroenen verkoopt. Men roept dat Nederland kennisintensief moet worden. Met het soort bezuinigingen dat vooral de VVD voorstelt, kun je dat niet volhouden.”
Dommer

,,We moeten niet vergeten dat er voor het wetenschappelijk onderwijs nog 200 miljoen gulden aan bezuinigingen op de lat staat uit het vorige regeerakkoord”, zegt Ritzen. ,,En voor het hbo staat in feite ook nog een fors bedrag op de lat.”

Vier jaar geleden dacht ook bijna iedereen: anderhalf miljard bezuinigen op hoger onderwijs en studiefinanciering kan niet. Ritzen bewees toen zelf het tegendeel. ,,Destijds hebben we dat ingevuld op een wijze die kon”, verdedigt de minister zijn beleid. ,,Dat was duwen en trekken. Misschien zijn er daardoor links en rechts wel wat problemen ontstaan. Maar de kwaliteit is overeind gebleven en zelfs, ook in de ogen van buitenstaanders, verbeterd.”

,,Maar daar moet je niet de les uit trekken: er kan nog wel een beetje meer af. We hebben er de afgelopen jaren voor gezorgd dat de studieduur is teruggebracht. Daardoor werd het hoger onderwijs compacter en steviger, maar niet minder. Als je nu zegt: er kan wel meer af, dan wordt het dus echt minder. Dat zou betekenen: minder kwaliteit, minder studeerbaarheid. Dan maak je Nederland dommer.”

Om de begroting rond te krijgen, zouden partijen ook hun uitgavenpatroon kunnen aanpassen, vindt Ritzen: ,,Je kunt ookje uitgaven aanpassen. Juist de partijen die veel bezuinigen, geven ook veel geld terug aan de belastingbetaler. De VVD steekt 7,5 miljard gulden in die lastenverlichting. Ze bezuinigen op hoger onderwijs om de toptarieven van de belasting te kunnen verlagen. Ik wil het niet meteen in partijpolitieke termen gieten, maar er is wel een directe verbinding.”